در سال‌های اخیر، استفاده از سونوگرافی سه بعدی برای ثبت خاطرات دوران بارداری در میان بسیاری از خانواده‌ها رواج یافته است. بسیاری از خانواده‌ها بدون در نظر گرفتن احتمال آسیب‌های بالقوه‌ای که این روش ممکن است برای جنین یا مادر به همراه داشته باشد، به انجام آن می‌پردازند. در این مقاله با دکتر فاطمه صالحی جراح زنان و زایمان و زیبایی در تهران قصد داریم به بررسی مضرات سونوگرافی سه بعدی و کاربردهای پزشکی آن بپردازیم.
سونوگرافی سه بعدی چیست؟
سونوگرافی سه بعدی، مانند سایر انواع سونوگرافی، از امواج صوتی برای نمایش تصویر جنین استفاده می‌کند. تفاوت اصلی این نوع سونوگرافی با دیگر انواع آن در کیفیت و نوع تصاویر ایجاد شده است.
دستگاه سونوگرافی سه‌بعدی از جنین در زوایای مختلف تصویربرداری کرده و سپس این تصاویر را به گونه‌ای به هم متصل می‌کند که تصویر جنین روی مانیتور به صورت سه‌بعدی و با وضوح بالا نمایش داده می‌شود، شبیه به یک عکس واقعی. در این تصاویر، جزئیات جنین مانند دهان، چشم‌ها، بینی، دست‌ها و پاها به وضوح قابل مشاهده است.
تجربه، امداد و مراقبتی با عشق
با دکتر فاطمه صالحی
متخصص زنان، زایمان و فلوشیپ فوق تخصصی طب مادر
آفر ویژه دکتر فاطمه صالحی😍
دکتر فاطمه صالحی، متخصص پریناتولوژی با فوق تخصص در حوزه مراقبت و درمان زنان باردار و نوزادان، خدمات خود را در تهران ارائه می‌دهد. اکنون شما می‌توانید با ارتباط از طریق واتساپ، وی را جهت گرفتن وقت مشاوره ملاقات کرده و از تخفیف 10 درصد نیز بهره‌مند شوید. این فرصت را از دست ندهید و با تماس با دکتر فاطمه صالحی، به بهترین مشاوره و مراقبت برای مراقبت از سلامت شما و نوزادتان دست پیدا کنید.
کاربرد سونوگرافی سه بعدی در بارداری چیست؟
سونوگرافی سه بعدی در بارداری به دلایل مختلفی استفاده می‌شود که برخی از مهمترین آنها عبارتند از:
1. بررسی ناهنجاری‌های جنینی: این روش به پزشکان کمک می‌کند تا ناهنجاری‌های ساختاری مانند مشکلات قلبی، نقص‌های ستون فقرات و سایر مشکلات فیزیکی را با دقت بیشتری تشخیص دهند.
2. ارزیابی رشد و توسعه جنین: با استفاده از تصاویر سه‌بعدی می‌توان به دقت بیشتری وضعیت رشد و توسعه جنین را بررسی کرد و اطمینان حاصل کرد که همه چیز به خوبی پیش می‌رود.
3. تشخیص مشکلات جفت و بند ناف: سونوگرافی سه‌بعدی می‌تواند به پزشکان کمک کند تا مشکلات مربوط به جفت و بند ناف را که ممکن است به سلامت جنین آسیب برساند، شناسایی کنند.
4. ایجاد ارتباط عاطفی بین والدین و جنین: تصاویر سه‌بعدی از جنین به والدین امکان می‌دهد تا چهره و حرکات جنین را با وضوح بیشتری ببینند و این می‌تواند ارتباط عاطفی قوی‌تری بین والدین و فرزندشان ایجاد کند.
5. برنامه‌ریزی برای زایمان: در صورت وجود هر گونه ناهنجاری یا مشکل خاص، پزشکان می‌توانند با استفاده از تصاویر سه‌بعدی برنامه‌ریزی دقیق‌تری برای زایمان انجام دهند.
این کاربردها نشان می‌دهد که سونوگرافی سه‌بعدی می‌تواند به عنوان یک ابزار مهم در مراقبت‌های دوران بارداری و تشخیص مشکلات احتمالی مفید باشد.
آیا انجام سونوگرافی سه بعدی در بارداری لازم است؟
انجام سونوگرافی سه‌بعدی در بارداری ضروری نیست و در بیشتر موارد، سونوگرافی‌های دوبعدی برای ارزیابی وضعیت جنین کافی هستند.
اطلاعات سونوگرافی سه بعدی
سونوگرافی سه بعدی اطلاعات دقیق و جامعی را در اختیار پزشک قرار می‌دهد که می‌تواند در ارزیابی و مدیریت بارداری مفید باشد. برخی از این اطلاعات عبارتند از:
1. تشخیص ناهنجاری‌های ساختاری: تصاویر سه‌بعدی به پزشکان امکان می‌دهد تا ناهنجاری‌های ساختاری جنین مانند مشکلات قلبی، نقص‌های ستون فقرات، شکاف کام و دیگر مشکلات فیزیکی را با دقت بیشتری تشخیص دهند.
2. ارزیابی جزئیات صورت و اندام‌ها: تصاویر سه‌بعدی وضوح بیشتری از چهره، دست‌ها، پاها و سایر اندام‌های جنین ارائه می‌دهند که می‌تواند به شناسایی مشکلات یا تأیید سلامت آنها کمک کند.
3. بررسی رشد و تکامل جنین: این روش به پزشکان امکان می‌دهد تا میزان رشد و تکامل جنین را به‌دقت بررسی کرده و اطمینان حاصل کنند که جنین به‌طور مناسب در حال رشد است.
4. ارزیابی وضعیت جفت و بند ناف: سونوگرافی سه‌بعدی می‌تواند اطلاعات دقیقی درباره محل قرارگیری جفت و وضعیت بند ناف ارائه دهد که ممکن است در تشخیص مشکلات مربوط به تغذیه و اکسیژن‌رسانی به جنین مفید باشد.
5. برنامه‌ریزی برای زایمان: در صورت تشخیص هر گونه ناهنجاری یا مشکل خاص، این تصاویر می‌توانند به پزشکان کمک کنند تا برنامه‌ریزی دقیق‌تری برای زایمان داشته باشند و اقدامات لازم را برای تضمین سلامت مادر و جنین انجام دهند.
6. ارتباط بهتر با والدین: تصاویر سه‌بعدی می‌توانند به والدین کمک کنند تا تصویر واضح‌تری از جنین خود ببینند، که می‌تواند به ایجاد ارتباط عاطفی قوی‌تر بین آنها و فرزندشان کمک کند.
در سونوگرافی سه بعدی چه بیماری‌هایی قابل تشخیص است؟
1. شکاف کام: در جنین مبتلا به این بیماری، بافت‌های دو طرف سر در قسمت لب به طور کامل به هم نمی‌رسند که موجب ایجاد شکاف در دهان می‌شود.
2. بیماری‌های قلبی مادرزادی: با استفاده از سونوگرافی سه‌بعدی، پزشک می‌تواند عملکرد عروق و ساختار کلی قلب جنین را مشاهده کند.
3. نقص‌های لوله عصبی: این نقص‌ها ممکن است باعث مشکلاتی مانند مهره شکاف‌دار و آنانسفالی شوند. سونوگرافی سه‌بعدی امکان بررسی دقیق نحوه تشکیل مغز و نخاع جنین را از زوایای مختلف فراهم می‌کند.
4. مشکلات جفتی: برخی روش‌های سونوگرافی سه‌بعدی می‌توانند به بررسی اندازه، ساختار عروق، محل قرارگیری و جریان خون جفت کمک کنند، به‌ویژه در موارد مشکوک به چسبندگی جفت.
5. ناهنجاری‌های صورت و جمجمه و ناهنجاری‌های اسکلتی: سونوگرافی سه‌بعدی می‌تواند به شناسایی و بررسی این ناهنجاری‌ها کمک کند.
سونوگرافی سه‌بعدی معمولاً به‌عنوان یک معاینه روتین بارداری استفاده نمی‌شود. در صورتی‌که پزشک به وجود ناهنجاری خاصی در جنین مشکوک باشد، از این روش برای مشاهده دقیق‌تر اندام‌ها استفاده می‌شود.
چه بیماری‌هایی در سونوگرافی سه بعدی قابل تشخیص نیستند؟
اگرچه روش‌های سونوگرافی سه بعدی دقت بالایی دارند، اما همه ناهنجاری‌های جنین را نمی‌توانند تشخیص دهند. بسیاری از بیماری‌های جنین بعد از تولد خود را نشان می‌دهند یا اصلاً از طریق تصویربرداری قابل‌تشخیص نیستند. برخی از این بیماری‌ها عبارتند از:
1. اختلال‌های پیش‌رونده (دژنرتیو): بیماری‌هایی که به‌مرور زمان پیشرفت می‌کنند و قبل از تولد یا حتی هنگام تولد قابل تشخیص نیستند؛ مانند دیستروفی عضلانی و سندرم رت (Rett).
2. برخی بیماری‌های مغزی و سیستم عصبی: صرع، ناتوانی‌های جسمی و ذهنی، مشکلات گفتاری و حرکتی، برخی مشکلات ژنتیکی مانند “سندرم ایکس شکننده”.
3. اختلال‌های متابولیکی: بیماری‌هایی که با سوخت‌وساز مواد شیمیایی در بدن مربوط هستند و قابل تشخیص با سونوگرافی سه‌بعدی نیستند؛ مثل کم‌کاری تیروئید، بیماری “فنول کتونوری” (PKU) و بیماری “تای – ساکس”.
4. بیماری‌های مربوط به سیستم حسی (مانند نابینایی و مشکلات شنوایی) که معمولاً از طریق سونوگرافی سه‌بعدی تشخیص داده نمی‌شوند.
آیا امکان دارد تعیین جنسیت در سونوگرافی سه بعدی اشتباه شود؟
امکان دارد که تعیین جنسیت در سونوگرافی سه بعدی اشتباه شود. هرچند سونوگرافی‌های سه‌بعدی معمولاً از هفته ۱۶ام بارداری، قادر به تشخیص جنسیت جنین هستند، اما تعیین درست جنسیت به عوامل مختلفی از جمله موقعیت جنین بستگی دارد.
به همین دلیل ممکن است در برخی موارد، حتی در سونوگرافی سه‌بعدی هم جنسیت به درستی قابل تشخیص نباشد یا به اشتباه تشخیص داده شود. این امر ممکن است به دلیل عوامل فنی مربوط به تصویربرداری، موقعیت جنین در رحم، و یا عوامل دیگری باشد که توسط پزشک در نظر گرفته می‌شوند. در نتیجه، تشخیص جنسیت باید با دقت و با استناد به سایر اطلاعات پزشکی انجام شود.
مزایای سونوگرافی سه بعدی
سونوگرافی سه‌بعدی برخی مزایای مهمی دارد که از جمله آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
1. تصاویر واقع‌گرایانه: سونوگرافی سه‌بعدی به پزشکان امکان می‌دهد تا تصاویر جنین را به صورت سه‌بعدی و واقع‌گرایانه مشاهده کنند، که این امر به والدین اجازه می‌دهد که جزئیات بیشتری از رشد و توسعه جنین خود را ببینند.
2. تشخیص دقیق‌تر ناهنجاری‌ها: با تولید تصاویر با وضوح بالا، سونوگرافی سه‌بعدی به پزشکان کمک می‌کند تا ناهنجاری‌های ساختاری جنین را با دقت بیشتری تشخیص دهند.
3. ارتباط بهتر با جنین: والدین با دیدن تصاویر سه‌بعدی جنین، ارتباط بهتری با فرزندشان برقرار می‌کنند و احساس محبت و انتظار برای زایمان را تقویت می‌کنند.
4. بررسی دقیق‌تر رشد و توسعه جنین: با استفاده از سونوگرافی سه‌بعدی، پزشکان می‌توانند رشد و توسعه جنین را به دقت بیشتری بررسی کنند و اطمینان حاصل کنند که همه چیز در حالت طبیعی پیش می‌رود.
5. بررسی بیشتر از جزئیات آناتومیک: با قابلیت تشخیص جزئیات آناتومیک جنین مانند صورت، اندام‌ها، و دیگر اجزای بدن، سونوگرافی سه‌بعدی به پزشکان امکان می‌دهد تا به تشخیص دقیق‌تری در مورد وضعیت سلامت جنین برسند.
در کل، سونوگرافی سه‌بعدی به والدین و پزشکان امکان می‌دهد تا با دقت بیشتری روند بارداری را پیگیری کنند و از وضعیت سلامت جنین آگاه شوند.
خطرات و ملاحظات سونوگرافی سه‌بعدی
خطرات و ملاحظات مربوط به سونوگرافی سه بعدی عبارتند از:
1. گرمایش بافت‌ها و ایجاد حباب‌ها: امواج الکترومغناطیسی استفاده شده در سونوگرافی ممکن است باعث گرمایش بافت‌ها و ایجاد حباب‌های کوچک در آب و سایر مایعات بدن شود. استفاده بیش از حد و بدون دلیل پزشکی ممکن است به مادر و جنین آسیب بزند.
2. مدت زمان و مقدار امواج: در برخی از موارد، سونوگرافی سه‌بعدی ممکن است به مدت طولانی‌تری ادامه یابد، که این موضوع می‌تواند به افزایش زمانی که جنین در معرض امواج قرار می‌گیرد، منجر شود.
3. عدم وضوح تصاویر: تصاویر سه‌بعدی جنین گاهی ممکن است واضح نباشند و با آنچه که انتظار دارید مطابقت نداشته باشند. عوامل مانند موقعیت جنین و میزان مایعات اطراف آن می‌توانند تأثیرگذار باشند.
4. احتمال خفیف آسیب به جنین: استفاده از امواج صوتی در سونوگرافی سه‌بعدی ممکن است به طور خفیفی به جنین آسیب بزند، اگرچه این احتمال بسیار کم است.
5. ایجاد نگرانی بی‌مورد: تصاویر جنین ممکن است نگرانی‌های بی‌موردی در خانواده‌ها ایجاد کنند، حتی اگر جنین سالم باشد.
6. نیاز به تکرار سونوگرافی: ممکن است نیاز به تکرار سونوگرافی یا انجام طولانی‌مدت آن وجود داشته باشد که می‌تواند به جنین آسیب بزند.
بهتر است سونوگرافی سه‌بعدی فقط در شرایط ضروری و تحت‌نظر پزشک متخصص انجام شود، و از استفاده بیش از حد از این روش برای اهداف تجاری پرهیز شود.
نحوه انجام سونوگرافی سه بعدی
سونوگرافی سه بعدی از یک روند مشخص برای انجام می‌شود. در اینجا چند مرحله اصلی انجام سونوگرافی سه‌بعدی ذکر می‌شود:
1. آماده‌سازی و تهیه تصاویر: ابتدا، مادر باید در جای مناسب و راحت قرار بگیرد. سپس تکنسین یا پزشک متخصص سونوگرافی ژلی را بر روی بخشی از شکم مادر می‌مالد. این ژل به عنوان یک واسطه بین دستگاه سونوگرافی و پوست مادر عمل می‌کند تا امواج صوتی به درستی از بدن مادر به جنین و بالعکس منعکس شوند. سپس دستگاه سونوگرافی را بر روی بخش مورد نظر از شکم مادر قرار می‌دهند.
2. تصویربرداری: با استفاده از دستگاه سونوگرافی، تکنسین یا پزشک متخصص تصاویر سه‌بعدی از جنین تهیه می‌کند. در این مرحله، دستگاه سونوگرافی امواج صوتی را از بدن مادر به جنین فرستاده و سپس امواج بازتابی را از جنین دریافت می‌کند. این اطلاعات سپس توسط دستگاه به صورت تصویری نمایش داده می‌شود.
3. بررسی و تحلیل تصاویر: پس از تهیه تصاویر سه‌بعدی، پزشک متخصص یا رادیولوژیست به دقت تصاویر را بررسی کرده و اطلاعات مورد نیاز را استخراج می‌کند. این شامل بررسی ساختار آناتومیکی جنین، سلامت جنین، و تشخیص ناهنجاری‌های ممکن می‌باشد.
4. توضیحات و گزارش: پس از بررسی تصاویر، پزشک متخصص به والدین توضیحاتی در مورد وضعیت جنین و هر گونه ناهنجاری ممکن ارائه می‌دهد. همچنین یک گزارش نیز تهیه می‌شود که شامل نتایج بررسی و توصیه‌های پزشک می‌باشد.
5. ارتباط و مشاوره: در پایان، پزشک متخصص با والدین در مورد نتایج بررسی و هرگونه نکات مرتبط با سلامت جنین یا بارداری صحبت می‌کند و به آنها راهنمایی می‌کند.
در کل، سونوگرافی سه‌بعدی یک روند مراقبتی است که توسط تیم پزشکی متخصص انجام می‌شود تا اطلاعات دقیقی از وضعیت جنین و بارداری فراهم کند.
بهترین زمان برای انجام سونوگرافی سه‌بعدی
سونوگرافی سه بعدی، مانند سایر انواع سونوگرافی، از امواج صوتی برای نمایش تصویر جنین استفاده می‌کند.. در این بازه زمانی، جنین به اندازه کافی رشد کرده است که جزئیات آن به‌خوبی قابل مشاهده باشد. همچنین، در هفته‌های بعدی از بارداری، جنین شباهت بیشتری به شکل و شمایل هنگام تولد خود پیدا می‌کند که می‌تواند تجربه جالبی برای والدین باشد. این زمان می‌تواند فرصت مناسبی برای مشاهده چشمان باز یا پلک زدن جنین باشد.
تفاوت سونوگرافی سه بعدی با سونوگرافی چهاربعدی
سونوگرافی سه‌بعدی و چهاربعدی هر دو از امواج صوتی برای ایجاد تصاویر سه‌بعدی از جنین استفاده می‌کنند، اما تفاوت اصلی بین آنها در زمان برقراری تصاویر است:
- 1. سونوگرافی سه‌بعدی (3D):
تصاویر سه‌بعدی از جنین ارائه می‌دهد که از سه بعد (طول، عرض، و ارتفاع) تشکیل شده است.
این تصاویر ثابت هستند و نمایانگر یک لحظه خاص در زمان هستند، بدون نمایش حرکت.
سونوگرافی سه‌بعدی به پزشک این امکان را می‌دهد که جزئیات بیشتری از ساختمان آناتومیکی جنین را بررسی کند. - 2. سونوگرافی چهاربعدی (4D):
– علاوه بر تصاویر سه‌بعدی، این نوع سونوگرافی به ویدئویی از جنین نیز ارائه می‌دهد که به صورت زمان‌بندی شده است.
– تصاویر حرکتی هستند و به پزشک و والدین این امکان را می‌دهند که جنین را در حالت واقعی‌زمان مشاهده کنند، مثلاً ممکن است بتوانند حرکات دست یا پاهای جنین را ببینند.
– این نوع سونوگرافی به والدین این امکان را می‌دهد که به زمان‌های مختلفی از رشد جنین شاهد باشند، مانند حرکات آن درون رحم یا حالت‌های مختلف خوابیده یا بیداری آن.
بنابراین، اصلی‌ترین تفاوت بین سونوگرافی سه‌بعدی و چهاربعدی در نحوه ارائه تصاویر (ثابت در 3D و حرکتی در 4D) و امکان دیدن حرکات جنین در زمان واقعی است.
تفاوت سونوگرافی سه بعدی با سونوگرافی معمولی یا دوبعدی
تفاوت‌های اصلی بین اولتراسوند سه‌بعدی و سونوگرافی دوبعدی (معمولی) عبارتند از:
- 1. بعد تصویر:
در سونوگرافی دوبعدی، تصاویر به صورت دو بعدی (طول و عرض) ارائه می‌شوند. این تصاویر بیشتر شبیه به عکس‌های رادیولوژیک معمولی هستند.
در سونوگرافی سه‌بعدی، تصاویر به صورت سه بعدی (طول، عرض، و ارتفاع) نمایش داده می‌شوند، که به پزشک امکان می‌دهد براحتی از ساختار آناتومیکی جنین بررسی کند و جزئیات بیشتری را مشاهده کند. - 2. واضحی تصاویر:
تصاویر در سونوگرافی دوبعدی ممکن است کمی کم‌وضوح تر باشند و جزئیات دقیق‌تری از جنین را نشان ندهند، به خصوص در بعضی مواقع مانند وضعیت‌های دشوار یا برخورد با موارد مانعی مانند چربی مادر.
تصاویر در سونوگرافی سه‌بعدی عموماً واضح‌تر و دقیق‌تر هستند و به پزشک این امکان را می‌دهند تا جزئیات بیشتری از جنین را مشاهده کند. - 3. قابلیت یادگیری:
برای بسیاری از افراد، تصاویر سه‌بعدی برای فهم بهتر ساختار جنین و تغییرات آن در طول زمان کمک می‌کند.
تصاویر دوبعدی ممکن است برای برخی از افراد کمی دشوار قابل فهم باشند، زیرا این افراد ممکن است مشکلی داشته باشند در تفسیر تصاویر دو بعدی به علت تفکیک کمتر ساختارها و جزئیات.
به طور کلی، سونوگرافی سه‌بعدی به پزشکان امکان می‌دهد تا ساختار جنین را به صورت واضح‌تری ارزیابی کنند و به والدین اجازه می‌دهد تا تصویری دقیق‌تر و بیشتر از جنین خود را ببینند.
کلام آخر با دکتر فاطمه صالحی
جذابیت فناوری سونوگرافی سه بعدی در ارائه تصاویر واقع‌گرایانه از چهره جنین بسیار قابل توجه است و بدون شک، یکی از مهمترین ابزارهای پزشکی برای مشاهده جزئیات ساختمانی جنین می‌باشد. اما باید به این نکته توجه داشت که انجام این روش بدون دلیل پزشکی خاص ممکن است به جنین آسیب بزند. زیرا در سونوگرافی سه‌بعدی به منظور اهداف تجاری، اغلب نیاز است تا مدت طولانی روی تخت سونوگرافی دراز شود تا بهترین تصویر از جنین به دست آید. این ممکن است باعث گرم شدن بافت‌های بدن جنین و مادر شود، هرچند امواج مورد استفاده در سونوگرافی به طور کلی بی‌خطر هستند، اما استفاده مکرر یا به‌صورت طولانی مدت ممکن است به مادر و جنین آسیب برساند.
در پایان، حفاظت از سلامت زنان و جنین‌ها برای من به عنوان یک پزشک جراح متخصص زنان و زایمان، یک تعهد عظیم محسوب می‌شود. هدف من ایجاد تجربه‌های ایمن و مطمئن برای هر زن باردار و خانواده‌اش است. در این مسیر، با اطمینان و اعتماد متقابل، هر روز به نقش جذاب و حیاتی که برای سلامت و خوشبختی زنان و خانواده‌ها ایفا می‌کنم، پیش می‌روم. اگر سوال یا نگرانی دارید، همیشه در دسترس هستم تا شما را راهنمایی کنم و حمایت کنم.
با سپاس از شما و آرزوی بهترین‌ها برای سلامتی و شادی برای شما
