آگاهی از وضعیت جنین نقش مهمی در آرامش خاطر مادران باردار دارد. برای این منظور، آزمایش‌ها و سونوگرافی‌های متعددی انجام می‌شود که یکی از مهم‌ترین آن‌ها، اکوکاردیوگرافی قلب جنین است. این آزمایش به‌ویژه در بارداری‌های پرخطر اهمیت بیشتری دارد؛ مثلاً زمانی که مادر دیابت یا فشار خون بالا دارد یا رشد جنین با تأخیر مواجه است. اکوکاردیوگرافی قلب جنین می‌تواند مشکلات قلبی را شناسایی کرده و اطلاعات دقیق درباره سلامت قلب جنین ارائه دهد. این ارزیابی به پزشکان امکان می‌دهد تا در صورت نیاز، اقدامات درمانی زودهنگام انجام دهند و از بروز مشکلات جدی‌تر جلوگیری کنند. در ادامه، انواع اکوکاردیوگرافی جنین، بهترین زمان انجام آن و مراحل فرآیند بررسی می‌شوند.
تجربه، امداد و مراقبتی با عشق
با دکتر فاطمه صالحی
متخصص زنان، زایمان و فلوشیپ فوق تخصصی طب مادر
آفر ویژه دکتر فاطمه صالحی
دکتر فاطمه صالحی، متخصص پریناتولوژی با فوق تخصص در حوزه مراقبت و درمان زنان باردار و نوزادان، خدمات خود را در تهران ارائه می‌دهد. اکنون شما می‌توانید با ارتباط از طریق واتساپ، وی را جهت گرفتن وقت مشاوره ملاقات کرده و از تخفیف 10 درصد نیز بهره‌مند شوید. این فرصت را از دست ندهید و با تماس با دکتر فاطمه صالحی، به بهترین مشاوره و مراقبت برای مراقبت از سلامت شما و نوزادتان دست پیدا کنید.
بهترین متخصص زنان درتهران
دکتر فاطمه صالحی، متخصص زنان و زایمان با فلوشیپ پریناتولوژی (طب مادر و جنین)، یکی از پزشکان برجسته و با تجربه در حوزه تخصصی خود در تهران هستند. ایشان بیش از ۱۵ سال تجربه حرفه‌ای در زمینه پزشکی و درمان‌های تخصصی زنان و زایمان دارند و به عنوان یکی از متخصصین برجسته در این زمینه شناخته می‌شوند.
دکتر صالحی تحصیلات خود را در دانشگاه علوم پزشکی تهران آغاز کردند و موفق به دریافت مدرک پزشکی عمومی از این دانشگاه شدند. پس از آن، برای ادامه تحصیلات خود، تخصص زنان و زایمان را در دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی گذراندند. علاوه بر این، ایشان دوره فلوشیپ پریناتولوژی را نیز در دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی گذرانده‌اند که این دوره به ایشان توانایی ارائه مراقبت‌های ویژه در دوران بارداری، مراقبت‌های قبل و بعد از زایمان و درمان‌های خاص مربوط به بارداری‌های پرخطر را می‌دهد.
اکوکاردیوگرافی قلب جنین چیست؟
اکوکاردیوگرافی قلب جنین نوعی سونوگرافی تخصصی است که اطلاعات دقیقی درباره ساختار و عملکرد قلب جنین ارائه می‌دهد. این آزمایش معمولاً در سه‌ماهه دوم بارداری، بین هفته‌های ۱۸ تا ۲۴ انجام می‌شود. در این روش، امواج صوتی به قلب جنین تابیده شده و بازتاب آن‌ها توسط دستگاه تحلیل می‌شود تا تصویری دقیق از داخل قلب ایجاد گردد. این تصویر به پزشک امکان می‌دهد تا شکل و عملکرد قلب، جریان خون درون آن و هرگونه ناهنجاری احتمالی در ضربان یا جریان خون جنین را بررسی کند.
انواع اکوی قلب جنین
انواع اکوکاردیوگرافی قلب جنین را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد: یکی بر اساس روش انجام آزمایش و دیگری بر اساس نوع اطلاعاتی که ارائه می‌دهد. در ادامه، هر دو دسته را به تفصیل بررسی می‌کنیم.
۱. انواع اکوی قلب جنین براساس روش انجام کار
بر اساس روش انجام، اکوکاردیوگرافی قلب جنین به دو نوع اصلی تقسیم می‌شود: ترنس‌آبدومینال (شکمی) و ترنس‌واژینال.
اکوکاردیوگرافی ترنس‌آبدومینال (شکمی): این روش مشابه سونوگرافی معمولی است و معمولاً بین هفته‌های ۱۸ تا ۲۴ بارداری انجام می‌شود. در طی این روش، مادر روی تخت دراز می‌کشد و شکم خود را در معرض قرار می‌دهد، سپس ژل روان‌کننده روی پوست شکم اعمال می‌شود و مبدل سونوگرافی (ترانسدیوسر) روی شکم حرکت داده می‌شود تا تصاویر قلب جنین ایجاد شود. تصاویر معمولاً واضح هستند، اما کیفیت آن‌ها ممکن است تحت تأثیر حجم مایع آمنیوتیک یا حرکت جنین قرار گیرد.
اکوکاردیوگرافی ترنس‌واژینال: این روش برای مراحل اولیه بارداری کاربرد دارد و تصاویر دقیق‌تری از قلب جنین ارائه می‌دهد. در این روش، مادر از کمر به پایین برهنه شده و روی میز آزمایش دراز می‌کشد، سپس پروب کوچک وارد واژن می‌شود و امواج صوتی برای ایجاد تصاویر مورد استفاده قرار می‌گیرند. تصاویر معمولاً بسیار واضح هستند و امکان شناسایی مشکلات قلبی در مراحل اولیه بارداری را فراهم می‌کنند.
۲. انواع اکوی قلب جنین براساس نوع اطلاعات
همچنین، اکوکاردیوگرافی قلب جنین براساس نوع اطلاعاتی که ارائه می‌دهد، به چهار نوع اصلی تقسیم می‌شود:
- اکوکاردیوگرافی دوبعدی (2D): تصاویر پایه‌ای و دوبعدی از ساختار قلب جنین را نمایش می‌دهد و شایع‌ترین نوع اکو است.
- اکوکاردیوگرافی داپلر: جریان خون و عملکرد قلب جنین را نشان می‌دهد و به شناسایی مشکلات جریان خون کمک می‌کند.
- اکوکاردیوگرافی سه‌بعدی (3D): تصویر سه‌بعدی از قلب جنین ایجاد می‌کند و جزئیات ساختاری را دقیق‌تر نمایش می‌دهد.
- اکوکاردیوگرافی چهاربعدی (4D): علاوه بر تصاویر سه‌بعدی، حرکت قلب جنین را در زمان واقعی نمایش می‌دهد و امکان بررسی عملکرد قلب را با دقت بالاتر فراهم می‌کند.
با پیشرفت از دوبعدی به چهاربعدی، میزان اطلاعات ارائه‌شده افزایش یافته و دقت تشخیص نیز بالاتر می‌رود.
برای دریافت توضیحات کامل‌تر و مشاوره تخصصی در مورد اکوکاردیوگرافی قلب جنین و همچنین سایر سوالات مرتبط با سلامت زنان و زایمان، می‌توانید از طریق واتساپ با دکتر فاطمه صالحی در ارتباط باشید. دکتر صالحی با بیش از ۱۵ سال تجربه در حوزه زنان، زایمان و پریناتولوژی (طب مادر و جنین)، آماده ارائه راهنمایی‌های دقیق و علمی در این زمینه هستند. ارتباط با ایشان از طریق واتساپ این امکان را فراهم می‌کند تا در سریع‌ترین زمان ممکن، پاسخ سوالات خود را دریافت کنید و از توصیه‌های یک متخصص برجسته بهره‌مند شوید. برای اطلاعات بیشتر و دریافت مشاوره، لطفاً از طریق شماره واتساپ مطب با دکتر صالحی تماس حاصل فرمایید.
۲-۱. اکوکاردیوگرافی دوبعدی قلب جنین
اکوکاردیوگرافی دوبعدی (2D Echo) روشی است که برای مشاهده حرکت زنده و واقعی ساختار قلب جنین استفاده می‌شود. در این تکنیک، تصاویر به‌صورت مخروطی روی مانیتور نمایش داده می‌شوند و پزشک می‌تواند فعالیت لحظه‌به‌لحظه قلب را مشاهده کند. اطلاعاتی که این روش ارائه می‌دهد شامل موارد زیر است:
- بررسی آناتومی قلب، از جمله محفظه‌ها، اندازه قلب و ضخامت دیواره‌های آن؛
- امکان قرار دادن دقیق نشانگر M-mode و داپلر موج پیوسته یا پالسی؛
- ایجاد تصویر ذهنی از عملکرد بطن‌ها و نحوه پمپاژ قلب.
این داده‌ها به پزشک کمک می‌کند تا ساختار قلب جنین را به‌دقت ارزیابی کرده، ناهنجاری‌های احتمالی را شناسایی کند و عملکرد کلی قلب را بررسی نماید. بر اساس این اطلاعات، تصمیمات دقیق‌تری درباره مراقبت‌ها و درمان‌های لازم برای سلامت قلب جنین اتخاذ می‌شود.
۲-۲. اکوکاردیوگرافی داپلر قلب جنین
اکوکاردیوگرافی داپلر در بارداری روشی تصویربرداری است که جریان خون در داخل حفره‌های قلب، عبور خون از دریچه‌ها و حرکت خون در عروق بزرگ را نشان می‌دهد. این تکنیک مکمل اکوکاردیوگرافی دوبعدی است و ارزیابی دقیق‌تری از عملکرد قلب جنین به‌صورت غیرتهاجمی ارائه می‌کند. با استفاده از اکوکاردیوگرافی داپلر، پزشک می‌تواند موارد زیر را بررسی کند:
- جریان خون، سرعت و جهت آن؛
- وجود مشکلاتی مانند تنگی یا نارسایی دریچه‌ها؛
- ناهنجاری‌های جریان خون در قلب و عروق بزرگ.
این اطلاعات به تشخیص دقیق‌تر و مدیریت بهتر بیماری‌های قلبی جنین کمک می‌کند و امکان شناسایی مشکلات مربوط به دریچه‌ها، بطن‌ها، دهلیزها و دیواره‌های قلب را فراهم می‌سازد.
۲-۳. اکوکاردیوگرافی سه‌بعدی قلب جنین
اکوکاردیوگرافی سه‌بعدی قلب جنین، تصویری جامع و دقیق از ساختار و عملکرد قلب جنین ارائه می‌دهد. این روش با افزایش وضوح تصاویر و دقت تشخیص پزشک، امکان بررسی کامل‌تر و موشکافانه‌تر قلب جنین را فراهم می‌کند. تصاویر زنده یا «real-time» که در حین ضربان قلب ثبت می‌شوند، امکان ارزیابی دقیق عملکرد قلب را می‌دهند. اطلاعات قابل‌دسترس در این روش شامل موارد زیر است:
- جزئیات ساختاری قلب؛
- ارزیابی دقیق حرکت و عملکرد دریچه‌ها و دیواره‌های قلب؛
- اندازه‌گیری‌های دقیق در طول ضربان قلب.
تمامی این داده‌ها به پزشک کمک می‌کنند تا ناهنجاری‌های قلبی را بهتر شناسایی کرده و تصمیمات درمانی مناسب را اتخاذ کند.
۲-۴. اکوکاردیوگرافی چهاربعدی قلب جنین
اکوکاردیوگرافی چهاربعدی قلب جنین، تصویری بسیار دقیق و کامل از ساختار و عملکرد قلب جنین ارائه می‌دهد. این روش به پزشک اجازه می‌دهد تا با دقت بالا موارد زیر را بررسی کند:
- عملکرد حفره‌های قلب؛
- باز و بسته شدن دریچه‌های قلب؛
- جریان خون در قلب و عروق مرتبط.
این داده‌ها امکان تشخیص دقیق‌تر ناهنجاری‌های قلبی، ارزیابی جامع‌تر وضعیت قلب جنین و اتخاذ تصمیمات درمانی مناسب را فراهم می‌کند.
کاربرد اکوکاردیوگرافی قلب جنین
اکوکاردیوگرافی قلب جنین یک آزمایش سونوگرافی تخصصی است که برای بررسی دقیق موقعیت، اندازه، ساختار، عملکرد و ریتم قلب جنین انجام می‌شود. این روش به پزشکان اجازه می‌دهد تا جزئیات قلب جنین را بهتر مشاهده کنند و مشکلاتی را شناسایی کنند که در سونوگرافی‌های معمولی ممکن است به‌طور کامل دیده نشوند. به‌طور کلی، کاربردهای این آزمایش شامل موارد زیر است:
- تشخیص ناهنجاری‌های قلبی؛
- ارزیابی عملکرد قلب؛
- شناسایی مشکلات ساختاری قلب.
معمولاً متخصص پریناتولوژی یا متخصص زنان و زایمان نتایج اولیه را بررسی می‌کند و در صورت مشاهده هرگونه نقص یا مشکل، مادر به متخصص قلب جنین ارجاع داده می‌شود.
چه کسانی باید اکوکاردیوگرافی قلب جنین انجام دهند؟
همه مادران باردار الزاماً نیازی به انجام اکوکاردیوگرافی قلب جنین ندارند. معمولاً در سونوگرافی‌های دوره‌ای ماهانه، وضعیت کلی قلب جنین قابل مشاهده است و در صورت نبود مشکل خاص، انجام اکوکاردیوگرافی ضروری نیست. با این حال، در شرایط زیر پزشک انجام این آزمایش را توصیه می‌کند:
- وجود مشکلات خاص در مادر:
- سابقه بیماری مادرزادی قلبی در مادر (احتمال ابتلا ۱ در ۵)
- سابقه سقط‌های مکرر یا استفاده از روش‌های کمک‌باروری
- ابتلا به بیماری‌های عفونی در دوران حاملگی مانند سرخجه
- سابقه بیماری‌های خودایمنی مانند لوپوس یا فنیل کتونوری
- دیابت نوع یک، به‌ویژه در صورت تزریق انسولین
- تشنج یا مصرف داروهای تراتوژنیک مانند داروهای ضد تشنج
- افسردگی و مصرف لیتیوم، یا مصرف الکل و مواد مخدر در دوران بارداری
- سابقه بیماری قلبی مادرزادی در خانواده:
- ابتلای پدر به بیماری مادرزادی قلبی (خطر ۱ در ۳۰)
- ابتلای فرزند قبلی به بیماری قلبی مادرزادی (خطر ۱ در ۲۰)
- ابتلای دو فرزند قبلی به بیماری قلبی مادرزادی (خطر ۱ در ۱۰)
- بارداری پرخطر:
- سن مادر بالای ۳۵ سال
- بارداری دوقلویی
- نتایج آزمایش‌های غربالگری نشان‌دهنده سندرم داون یا تریزومی ۱۸
- وجود سندرم ترنر یا سایر اختلالات کروموزومی
- مشاهده اختلال رشد جنین در سونوگرافی
مادرانی که در هر یک از این گروه‌ها قرار می‌گیرند، باید اکوی قلب جنین را جدی گرفته و آن را انجام دهند.
بهترین زمان برای انجام اکوی قلب جنین
اکوکاردیوگرافی قلب جنین معمولاً در سه‌ماهه دوم بارداری و بین هفته‌های ۱۸ تا ۲۴ انجام می‌شود. این بازه زمانی به «زمان طلایی» برای بررسی قلب جنین معروف است و دلایل آن به شرح زیر است:
- رشد کافی ساختار قلب: در این دوره، قلب جنین به اندازه‌ای رشد کرده که اجزای مختلف آن به‌وضوح قابل مشاهده باشند. در هفته‌های اولیه، برخی ساختارها ممکن است کوچک یا ناقص باشند و بررسی دقیق آن‌ها دشوار باشد.
- حرکت کمتر جنین: در این بازه، حرکات جنین هنوز به حدی نیست که کیفیت تصاویر سونوگرافی را کاهش دهد. در هفته‌های بعدی، حرکات زیاد جنین ممکن است انجام اکوکاردیوگرافی را سخت‌تر کند.
- کیفیت بهتر تصاویر: تصاویر در این زمان معمولاً شفاف‌تر و دقیق‌تر هستند. در مراحل بعدی بارداری، کاهش مایع آمنیوتیک یا بزرگ‌تر شدن جنین می‌تواند کیفیت تصاویر را تحت تأثیر قرار دهد.
- فرصت برای اقدامات درمانی: انجام اکوکاردیوگرافی در این بازه به پزشک امکان می‌دهد در صورت شناسایی مشکلات قلبی، تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی لازم برای درمان یا پیگیری را به‌موقع انجام دهد.
این بازه زمانی بهترین توازن را بین وضوح تصاویر و امکان بررسی دقیق قلب جنین فراهم می‌کند و در عین حال فرصت کافی برای انجام اقدامات لازم در صورت نیاز باقی می‌گذارد.
نحوه انجام اکوی قلب جنین
اکوکاردیوگرافی قلب جنین را می‌توان به دو روش انجام داد: خارجی (ترنس‌آبدومینال) و داخلی (ترنس‌واژینال). هر روش به شرح زیر است:
روش ترنس‌آبدومینال (Transabdominal Fetal Echocardiography): در این روش، مادر روی کمر یا پهلو دراز می‌کشد و پزشک مبدل اولتراسوند (پروب) را روی شکم حرکت می‌دهد. قبل از شروع، ژل مخصوصی روی شکم مالیده می‌شود تا تماس پروب با پوست بهتر شده و کیفیت دریافت امواج صوتی افزایش یابد. در این روش، تصویربرداری از قلب جنین از بیرون شکم انجام می‌شود و تصاویر اولیه معمولاً دوبعدی هستند.
روش ترنس‌واژینال (Transvaginal Fetal Echocardiography): در این روش، پروب از طریق واژن وارد شده و به نزدیکی جفت و رحم می‌رسد. این روش معمولاً در اوایل بارداری (قبل از هفته ۱۸) برای بررسی دقیق‌تر نقص‌های قلبی جنین کاربرد دارد و در مواردی که نیاز به جزئیات بیشتر باشد، استفاده می‌شود.
در هر دو روش، تصاویر اولیه معمولاً دوبعدی هستند و در صورت نیاز، تصاویر سه‌بعدی یا چهاربعدی برای ارائه اطلاعات دقیق‌تر توصیه می‌شوند.
آیا اکوی قلب جنین خطرناک است؟
اکوکاردیوگرافی قلب جنین به‌دلیل استفاده از امواج اولتراسوند و عدم استفاده از اشعه، خطری برای مادر یا جنین ندارد. به‌طور کلی، فناوری اولتراسوند به‌دلیل ایمنی بالا و عدم تابش اشعه، روشی مناسب و مطمئن برای بررسی وضعیت پزشکی، به‌ویژه در دوران بارداری، محسوب می‌شود.
کلام آخر
در دوران بارداری، حفظ آرامش همراه با آگاهی از وضعیت جنین اهمیت زیادی دارد. بهترین کار این است که تمامی آزمایش‌های لازم را انجام دهید و از پزشک بخواهید نتایج را به‌طور کامل برای شما تفسیر کند. یکی از خدمات دکتر فاطمه صالحی ارائه مشاوره و تفسیر آزمایش‌ها به‌صورت آنلاین است تا در شرایط دشوار بارداری همراه شما باشد. برای بهره‌مندی از این خدمات کافی است به سایت دکتر فاطمه صالحی مراجعه کرده و تخصص مورد نظر خود را انتخاب کنید؛ مشاوران ما در کوتاه‌ترین زمان پاسخگوی شما خواهند بود.
در پایان، حفاظت از سلامت زنان و جنین‌ها برای من به عنوان یک پزشک جراح متخصص زنان و زایمان، یک تعهد عظیم محسوب می‌شود. هدف من ایجاد تجربه‌های ایمن و مطمئن برای هر زن باردار و خانواده‌اش است. در این مسیر، با اطمینان و اعتماد متقابل، هر روز به نقش جذاب و حیاتی که برای سلامت و خوشبختی زنان و خانواده‌ها ایفا می‌کنم، پیش می‌روم. اگر سوال یا نگرانی دارید، همیشه در دسترس هستم تا شما را راهنمایی کنم و حمایت کنم.
