روش های پیشگیری از بارداری تنوع زیادی دارند و هر فرد می تواند بر اساس نیازها و شرایط فردی خود از یک یا چند روش از پیشگیری از بارداری را انجام دهد. طبق گزارش های سازمان ملل متحد در سال ۲۰۱۹، روش توبکتومی (بستن لوله های زنان) با ۲۴ درصد و کاندوم مردانه با ۲۱ درصد، بالاترین میزان استفاده از روش های پیشگیری از بارداری را به خود اختصاص داده بودند.
بعد از کاندوم و توبکتومی، روش های آی یو دی (۱۷ درصد)، قرص جلوگیری (۱۶ درصد) و آمپول (۸ درصد) به ترتیب میزان کاربرد بیشتری داشتند. روش های دیگر از جمله روش‌های طبیعی (۷ درصد)، وازکتومی (۲ درصد) و ایمپلنت (۲ درصد) دارای کمترین میزان استفاده در جهان بوده اند.
انواع روش های پیشگیری از بارداری
روش های پیشگیری از بارداری به ۳ دسته کلی تقسیم می شوند که توسط دکتر فاطمه صالحی متخصص زنان برای شما توضیح می دهیم. با ما همراه باشید:
روش های هورمونی: در این دسته از روش های پیشگیری از بارداری، وسایل و داروهایی حاوی هورمون مورد استفاده قرار می گیرند. به عنوان نمونه می توان به قرص های جلوگیری، قرص اورژانسی ضد بارداری، چسب ضد بارداری، آمپول، حلقه ضد بارداری، آی یو دی هورمونی و ایمپلنت اشاره نمود.
روش های غیر هورمونی: این روش با ایجاد مانع، از ورود اسپرم به محیط رحم و لقاح با تخمک جلوگیری می کنند. به عنوان نمونه می توان به کاندوم، دیافراگم، اسفنج، کلاهک ضدبارداری، اسپرم کش، آی یو دی مسی و عقیم سازی اشاره کرد.
روش های طبیعی: این روش ها بدون نیاز به استفاده از ابزار خاصی عمل می کنند. اجتناب از رابطه جنسی بدون محافظت در دوره های حساس چرخه قاعدگی و خروج آلت تناسلی قبل از انزال از جمله روش های طبیعی محسوب می شوند.
تجربه، امداد و مراقبتی با عشق
با دکتر فاطمه صالحی
متخصص زنان، زایمان و فلوشیپ فوق تخصصی طب مادر
آفر ویژه دکتر فاطمه صالحی😍
دکتر فاطمه صالحی، متخصص پریناتولوژی با فوق تخصص در حوزه مراقبت و درمان زنان باردار و نوزادان، خدمات خود را در تهران ارائه می‌دهد. اکنون شما می‌توانید با ارتباط از طریق واتساپ، وی را جهت گرفتن وقت مشاوره ملاقات کرده و از تخفیف 10 درصد نیز بهره‌مند شوید. این فرصت را از دست ندهید و با تماس با دکتر فاطمه صالحی، به بهترین مشاوره و مراقبت برای مراقبت از سلامت شما و نوزادتان دست پیدا کنید.
چطور روش مناسب پیشگیری از بارداری را انتخاب کنم
انتخاب روش پیشگیری از بارداری مناسب به عوامل گوناگونی بستگی دارد. این عوامل شامل:
۱. سن
۲. ابتلا به بیماری های خاص مانند فشارخون، صرع یا بیماری های قلبی عروقی
۳. مصرف داروهای خاص و تداخل دارویی
۴. مصرف سیگار یا استعمال دخانیات
۵. حساسیت به مواد شیمیایی مانند لاتکس و اسپرم کش
۶. میزان اثربخشی هر روش
۷. توانایی مدیریت زمان های یادآوری (در صورت استفاده از قرص یا آمپول)
۸. داشتن دانش کافی درباره روش های طبیعی جلوگیری
۹. تصمیم برای بچه دارشدن در آینده
۱۰. سابقه ابتلا به عفونت های مقاربتی
۱۱. آگاهی از عوارض جانبی رایج روش های جلوگیری
انواع روش های هورمونی پیشگیری از بارداری
در ساختار روش های هورمونی جلوگیری، از هورمون های استروژن و پروژسترون به صورت ترکیبی یا پروژسترون به تنهایی استفاده می شود. این روش ها به سه نحو پیشگیری از بارداری می کنند:
۱. توقف تخمک گذاری: در این شرایط حتی اگر اسپرم وارد دهانه رحم شده و از آنجا وارد لوله رحمی شود، بارداری رخ نمی دهد. زیرا روش پیشگیری هورمونی باعث می شود تا تخمکی از تخمدان ها آزاد نشود.
۲. چسبناک و غلیظ کردن ترشحات دهانه رحم: در این شرایط، اسپرم ها نمی‌توانند به‌راحتی از طریق دهانه رحم به سمت بالا حرکت کنند و به تخمک‌ها برسند.
۳. نازک کردن دیواره رحم: گاهی ممکن است علی رغم استفاده از روش های پیشگیری از بارداری، به صورت تصادفی لقاح اسپرم و تخمک انجام شود. در این حالت، اگر دیواره رحم نازک باشد، نمی تواند سلول اولیه جنین را نگه دارد و لانه گزینی رخ نمی دهد. در نتیجه، ادامه بارداری با شکست روبرو می شود.
قرص ضدبارداری:
آمار نشان می دهد که از سال ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۷، حدود ۱۲.۶ درصد از خانم ها از قرص ضدبارداری به عنوان یک روش پیشگیری استفاده کرده اند. در سال ۲۰۱۹، در میان خانم های ۱۵ تا ۴۹ ساله در سراسر جهان، حدود ۱۶ درصد از این روش بهره مند شده اند.
قرص های ترکیبی:
این قرص ها از ترکیب دو هورمون استروژن و پروژسترون بهره مند هستند.
قرص های فقط پروژسترونی (مینی پیل):
این نوع قرص ها فقط از هورمون پروژسترون تشکیل شده اند. مصرف روزانه آن ها در یک ساعت مشخص بسیار حیاتی است، و به ویژه برای خانم هایی که به دلیل مشکلات زمینه ای نمی توانند استروژن مصرف کنند، مناسب می باشد.
نکته: برای استفاده از قرص پیشگیری از بارداری، نیاز به نسخه پزشکی دارید. استفاده صحیح و منظم از این قرص ها تاثیر ۹۹ درصدی در پیشگیری از بارداری دارد، اما هرگونه اشتباه یا فراموشی در مصرف ممکن است احتمال بارداری را افزایش دهد.
آمپول ضدبارداری
بر اساس تحقیقات انجام‌شده، در سال ۲۰۱۹، حدود ۸ درصد از خانم‌های ۱۵ الی ۴۹ ساله در جهان از آمپول ضدبارداری برای پیشگیری از بارداری استفاده کرده‌اند. این آمپول‌ها حاوی هورمون پروژستین (پروژسترون صنعتی) می‌باشند. این هورمون با مهار تخمک‌گذاری و افزایش غلظت ترشحات، از بروز بارداری جلوگیری می‌کند. برای استفاده بهینه از آمپول ضدبارداری به‌عنوان یک روش پیشگیری، نیاز است که هر ۳ ماه یکبار این آمپول را تزریق کنید.
توجه:
برای تهیه آمپول ضدبارداری، نیاز به نسخه پزشکی دارید.
چسب ضدبارداری
چسب ضدبارداری به پوست بازو، کتف یا پایین شکم چسبانده می‌شود. این چسب، مانند قرص، هورمون‌های استروژن و پروژسترون را به جریان خون ترشح می‌کند. تعویض چسب ضدبارداری هفته‌ای یک بار انجام شود.
ایمپلنت ضدبارداری
طبق تحقیقات، حدود ۱۰.۳ درصد افراد در آمریکا از ایمپلنت ضدبارداری استفاده می‌کنند. در سال ۲۰۱۹، تقریباً ۲ درصد از خانم‌های ۱۵ تا ۴۹ساله از این روش پیشگیری از بارداری بهره‌مند شدند. ایمپلنت یک میله باریک و بسیار کوچک است که پزشک آن را زیر پوست بازوی شما قرار می‌دهد. این وسیله با ترشح هورمون پروژسترون در خون از بارداری جلوگیری می‌کند. ایمپلنت‌ها تاثیر فوق‌العاده‌ای (حدود ۱۰۰ درصد) در پیشگیری از بارداری دارند و تا ۳ سال قابل‌استفاده هستند، بدون نیاز به تعویض. برای مصرف ایمپلنت ضدبارداری، نیاز به نسخه پزشک دارید.
حلقه واژینال:
حلقه واژینال یک ابزار حلقوی، پلاستیکی و نرم است که داخل واژن قرار می‌گیرد. این حلقه هورمون‌های استروژن و پروژسترون را به جریان خون ترشح کرده و از این طریق از بارداری جلوگیری می‌کند. برای استفاده از حلقه واژینال، باید آن را به مدت ۳ هفته داخل واژن قرار داده و سپس یک هفته استراحت نمود. پس از گذشت یک هفته، باید از یک حلقه جدید استفاده کرد. حدود ۹.۱ درصد خانم‌های آمریکایی از این ابزار برای پیشگیری از بارداری استفاده می‌کنند. برای مصرف حلقه واژینال، نیاز به نسخه پزشک ندارید.
دستگاه داخل رحمی هورمونی یا IUD:
با توجه به تحقیقات انجام‌شده، در سال ۲۰۱۹ حدود ۱۷ درصد از خانم‌های ۱۵ تا ۴۹ ساله در سراسر جهان از دستگاه داخل رحمی هورمونی یا IUD برای پیشگیری از بارداری بهره‌مند شدند. دستگاه IUD یک وسیله کوچک و پلاستیکی به شکل T است که پزشک این وسیله را از طریق واژن وارد رحم می‌کند. تا زمانی که داخل رحم قرار دارد، این دستگاه هورمون پروژسترون را ترشح می‌کند. این ترشح هورمون باعث غلیظ شدن ترشحات دهانه رحم و محدود شدن تخمک‌گذاری می‌شود.
همچون ایمپلنت، دستگاه IUD نیز به عنوان یک وسیله پیشگیری با اثربخشی بسیار بالا و درازمدت محسوب می‌شود. مدت اثربخشی این دستگاه بین ۳ تا ۱۰ سال متغیر است و به تولیدکننده آن بستگی دارد.
برای استفاده از دستگاه داخل رحمی هورمونی، نیاز به نسخه پزشکی ندارید.
روش های غیرهورمونی پیشگیری از بارداری
این روش از هورمون ها برای پیشگیری از بارداری استفاده نمی‌کنند؛ بلکه با استفاده از روش‌های مختلف، مسیر رسیدن تخمک و اسپرم به یکدیگر را مسدود می‌کنند. روش‌های غیرهورمونی پیشگیری از بارداری عبارت‌اند از:
کاندوم
به گفته CDC، حدود ۸.۷ درصد زوج های آمریکایی برای پیشگیری از بارداری از کاندوم مردانه استفاده می کنند. همچنین درصد استفاده از این روش در دنیا در سال ۲۰۱۹ و بین خانم های ۱۵ تا ۴۹ساله، حدود ۲۱ درصد بوده است.
کاندوم های مردانه روی آلت تناسلی مردانه قرار می گیرند. هنگام انزال، کاندوم اجازه نمی دهد مایع منی و اسپرم های آن وارد واژن شوند. کاندوم زنانه نوع دیگری از کاندوم است که داخل واژن قرار می گیرد. وقتی آلت تناسلی مرد وارد واژن می‌شود و انزال اتفاق می‌افتد، انتهای بسته کاندوم در داخل واژن، مانع از ورود مایع منی به رحم می‌شود.
یکی از معایب کاندوم این است که هر بار باید آن را تعویض کنید. همچنین احتمال ایجاد حساسیت به مواد تشکیل‌دهنده کاندوم، پارگی و سوراخ‌شدن کاندوم حین استفاده و جا‌ماندن کاندوم در واژن وجود دارد.
اسپرم کش ها
اسپرم کش ها حاوی ماده شیمیایی به نام «نونوکسینول ۹» هستند. این ماده حرکت اسپرم را کند می‌کند و مانع از رسیدن آن به تخمک می‌شود. همچنین محصولات حاوی اسپرم‌کش جلوی دهانه رحم را هم می‌گیرند و از این طریق نیز ورود اسپرم به رحم را غیرممکن می‌کنند.
اسپرم‌کش‌ها در اشکال مختلفی مثل ژل، فوم، کرم، فیلم، کاندوم‌های حاوی اسپرم‌کش و شیاف واژینال به فروش می‌رسند. برای استفاده از این محصول باید حداکثر یک ساعت قبل از شروع رابطه، آن را داخل واژن قرار دهید. این ماده به‌تنهایی در پسیشگیری از بارداری موثر نیست و باید از آن همراه با یک وسیله دیگر مثل دیافراگم، کلاهک، اسفنج ضدبارداری یا کاندوم استفاده کنید. برای مصرف اسپرم‌کش‌ها نیاز به نسخه پزشک ندارید.
اسفنج ضدبارداری
اسفنج ضدبارداری داخل واژن قرار می‌گیرد و روی دهانه رحم را می‌پوشاند تا اسپرم‌ها وارد آن نشوند. این محصول حاوی ماده اسپرم‌کش است و از این طریق هم از بارداری جلوگیری می‌کند. اسفنج تا ۲۴ ساعت از بارداری جلوگیری می‌کند. همچنین حداقل ۶ ساعت بعد از رابطه، باید داخل واژن بماند تا تاثیر کامل داشته باشد. برای مصرف اسفنج ضدبارداری نیاز به نسخه پزشک ندارید.
وازکتومی
در سال ۲۰۱۹، تنها ۲ درصد از افراد در سطح جهان از وازکتومی به عنوان یک روش پیشگیری از بارداری استفاده کرده اند. اسپرم ها در داخل بیضه ها تولید می شوند و لوله‌های “وابَران” یا “واز دِفِران” (Vas deferens) مسئول حمل این اسپرم‌ها از بیضه به سمت مایع منی هستند. در جراحی وازکتومی یا بستن این لوله‌ها در مردان، پزشک این لوله‌ها را می‌بندد. پس از اجرای این جراحی، مایع منی حاوی اسپرم نمی‌شود و امکان بارداری از بین می‌رود. جراحی وازکتومی به مدت مادام‌العمر از بارداری جلوگیری می‌کند.
توبکتومی
براساس آمارها، از سال ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۷، تقریباً ۱۸.۶ درصد از خانم‌های آمریکایی از توبکتومی یا بستن لوله های زنان به عنوان یک روش دائمی پیشگیری از بارداری استفاده کرده‌اند. همچنین، در سال ۲۰۱۹ و بین خانم‌های ۱۵ تا ۴۹ ساله در سرتاسر جهان، حدود ۲۴ درصد از این روش استفاده کرده‌اند.
در جراحی توبکتومی، لوله‌های رحم بسته می‌شوند، که این لوله‌ها تخمک را از تخمدان به سمت رحم می‌برند. با بستن این لوله‌ها، مسیر حرکت تخمک مسدود می‌شود و امکان بارداری از بین می‌رود. توبکتومی همانند وازکتومی یکی از روش‌های پیشگیری از بارداری دائمی و تقریباً برگشت‌ناپذیر است.
دستگاه داخل رحمی غیرهورمونی
آی یو دی غیرهورمونی به شکل حرف T طراحی شده است و درون رحم قرار می‌گیرد، مشابه آی یو دی هورمونی. دارای لایه‌ای از فلز مس است که در ارتباط با دهانه رحم قرار دارد. مس به عنوان یک عامل موثر باعث ایجاد التهاب در اطراف آی یو دی می‌شود. این التهاب فضایی سمی را ایجاد می‌کند و اسپرم و تخمک را از بقیه فضاهای رحمی که زنده بودند جدا می‌کند. دستگاه‌های آی یو دی غیرهورمونی به عنوان یکی از روش‌های پیشگیری از بارداری بلندمدت شناخته می‌شوند.
روش های طبیعی پیشگیری از بارداری
در روش‌های طبیعی جلوگیری، از وسایل یا داروهای خاصی استفاده نمی‌شود. اصلی‌ترین نقطه در این روش‌ها، داشتن دانش کافی درباره نحوه عملکرد دستگاه تولیدمثل است.
محاسبه زمان تخمک‌گذاری
در ایام تخمک‌گذاری (زمان آزادی تخمک از تخمدان) احتمال بارداری بسیار بالاست. چرا که در این ایام، تخمک یا در حال آزادی است یا قبلاً آزاد شده و وارد لوله رحم شده است. نکته مهم این است که اسپرم تا ۵ روز و تخمک بین ۱۲ تا ۲۴ ساعت داخل رحم زنده می‌مانند؛ بنابراین اگر در این ایام به‌صورت اتفاقی اسپرم وارد لوله رحم شود، احتمال لقاح با تخمک بسیار زیاد است.
در سال ۲۰۱۹، تنها ۳ درصد از خانم‌های ۱۵ تا ۴۹ساله از این روش پیشگیری از بارداری استفاده کردند. در روش پیشگیری طبیعی، در ایام پرخطر (یعنی روزهایی که احتمال تخمک‌گذاری زیاد است) از رابطه جنسی بدون محافظه‌کاری خودداری می‌شود. برای تشخیص دقیق روزهای تخمک‌گذاری، می‌توانید از یک تقویم معمولی یا اپلیکیشن‌های تقویم قاعدگی استفاده کنید. در یک چرخه قاعدگی ۲۸ روزه، تخمک‌گذاری تقریباً در روز ۱۴ اتفاق می‌افتد. در این ایام، ترشحات واژن شفاف و لیز و مانند سفیده تخم‌مرغ شکل می‌گیرند.
بیرون کشیدن آلت تناسلی
در این روش، مرد قبل از انزال، آلت تناسلی خود را از واژن خارج می‌کند. این کار به‌موقع بیرون کشیدن آلت تناسلی یک عمل ساده نمی‌باشد و ممکن است مقدار کمی از مایع منی قبل از خروج آلت تناسلی وارد واژن شود. به همین دلیل، این روش دارای خطاهای زیادی می‌باشد. در سال ۲۰۱۹، تنها ۵ درصد از خانم‌ها از این روش برای پیشگیری از بارداری استفاده نمودند.
روش شیردهی
استفاده از روش شیردهی برای پیشگیری از بارداری تا حداکثر ۶ ماهگی نوزاد و پیش از بازگشت پریود مجدد ممکن است. با این حال، استفاده از این روش نیازمند رعایت دقیق دستورالعمل‌ها می‌باشد. به عنوان مثال، شیر مادر باید منبع اصلی تغذیه برای نوزاد باشد. همچنین، حداقل باید هر ۴ ساعت یکبار در طول روز و هر ۶ ساعت یکبار در طول شب شیر به نوزاد تأمین گردد. (توجه داشته باشید که دوشیدن شیر در این روش به پیشگیری از بارداری کمک نمی‌کند.) با اجرای صحیح روش شیردهی، احتمال بروز بارداری ناخواسته کمتر از ۲ درصد خواهد بود.
روش های پیشگیری از بارداری در زمان تجاوز
در صورت تجاوز جنسی، بهتر است به‌سرعت از روش‌های جلوگیری اورژانسی مانند قرص اورژانسی یا آی یو دی مسی استفاده نمایید. برای اینکه این روش‌ها به‌صورت موثر باشند، باید در پنجره زمانی مشخص خود مصرف شوند. قرص اورژانسی را باید حداکثر تا ۳ تا ۵ روز پس از وقوع تجاوز مصرف کنید. (زمان مناسب برای مصرف این قرص به نوع محصول بستگی دارد، لذا از داروساز یا پزشک برای راهنمایی بیشتر سوال کنید.) همچنین، مهلت استفاده از آی یو دی مسی نیز حداکثر ۵ روز پس از وقوع تجاوز می‌باشد.
کلام آخر دکتر فاطمه صالحی
تنوع بالایی در روش‌های پیشگیری از بارداری وجود دارد. برخی از این روش‌ها مبتنی بر هورمون‌ها هستند؛ به این معنا که با استفاده از هورمون‌های استروژن و پروژسترون، فرایند تخمک‌گذاری و باروری متوقف می‌شود. روش‌های دیگر غیرهورمونی بوده و تنها مانع تخمک و اسپرم می‌شوند، جلوی اتصال این دو را می‌گیرند و ایجاد باروری را پیشگیری می‌کنند.
تأثیربخشی هر یک از این روش‌های جلوگیری از بارداری متفاوت است؛ اما با استفاده از آن‌ها به‌درستی و در زمان مناسب، معمولاً می‌توان انتظار داشت که اثربخشی بالایی داشته باشند.
در پایان، حفاظت از سلامت زنان و جنین‌ها برای من به عنوان یک پزشک جراح متخصص زنان و زایمان، یک تعهد عظیم محسوب می‌شود. هدف من ایجاد تجربه‌های ایمن و مطمئن برای هر زن باردار و خانواده‌اش است. در این مسیر، با اطمینان و اعتماد متقابل، هر روز به نقش جذاب و حیاتی که برای سلامت و خوشبختی زنان و خانواده‌ها ایفا می‌کنم، پیش می‌روم. اگر سوال یا نگرانی دارید، همیشه در دسترس هستم تا شما را راهنمایی کنم و حمایت کنم.
