زایمان بدون درد به روش‌هایی اطلاق می‌شود که به مادران کمک می‌کنند تا فرایند زایمان را با کمترین میزان درد و ناراحتی تجربه کنند. یکی از رایج‌ترین این روش‌ها، استفاده از اپیدورال است. در این روش، داروی بی‌حسی به فضای خارجی نخاع تزریق می‌شود تا مادر در حین زایمان درد را حس نکند.
تولد فرزند به روش زایمان طبیعی یکی از لحظات به‌یادماندنی و خوشایند زندگی هر مادری است؛ اما این تجربه شیرین با درد قابل توجهی همراه است و می‌تواند برای بسیاری از زنان نگران‌کننده باشد. روش‌های مختلفی برای کاهش درد زایمان، مانند زایمان با استفاده از اپیدورال، به مادرانی که قصد زایمان طبیعی دارند کمک می‌کند تا هم از روند زایمان لذت ببرند و هم درد و استرس کمتری را تجربه کنند.
با این حال، این روش برای همه افراد مناسب نیست و ممکن است عوارضی به همراه داشته باشد. در این مقاله، به بررسی زایمان بدون درد، روش‌های انجام آن و عوارض احتمالی این روش می‌پردازیم.
زایمان طبیعی بدون درد یا زایمان اپیدورال چیست؟
در طول زایمان طبیعی با استفاده از اپیدورال، داروی بی‌حسی به بخش اپیدورال نخاع (خارجی‌ترین لایه آن) تزریق می‌شود تا فرد درد زایمان را احساس نکند. داروهای اپیدورال می‌توانند جایگزین مناسبی برای بی‌هوشی عمومی در برخی از فرایندهای پزشکی باشند.
تجربه، امداد و مراقبتی با عشق
با دکتر فاطمه صالحی
متخصص زنان، زایمان و فلوشیپ فوق تخصصی طب مادر
آفر ویژه دکتر فاطمه صالحی😍
دکتر فاطمه صالحی، متخصص پریناتولوژی با فوق تخصص در حوزه مراقبت و درمان زنان باردار و نوزادان، خدمات خود را در تهران ارائه می‌دهد. اکنون شما می‌توانید با ارتباط از طریق واتساپ، وی را جهت گرفتن وقت مشاوره ملاقات کرده و از تخفیف 10 درصد نیز بهره‌مند شوید. این فرصت را از دست ندهید و با تماس با دکتر فاطمه صالحی، به بهترین مشاوره و مراقبت برای مراقبت از سلامت شما و نوزادتان دست پیدا کنید.
بی‌حسی اپیدورال چگونه انجام می‌شود؟
نخاع انسان پل ارتباطی بین اعصاب سراسر بدن و مغز است. وقتی زمین می‌خوریم یا دست خود را می‌بریم، اعصاب ناحیه آسیب‌دیده پیام درد را از طریق نخاع به مغز می‌فرستند و پاسخ آن را دریافت می‌کنند.
داروی بی‌حسی اپیدورال، به‌صورت موقت بخشی از این پل ارتباطی را مسدود می‌کند. بسته به ناحیه‌ای از نخاع که پزشک آن را بی‌حس کرده است، پیام‌های درد از نواحی مشخصی از بدن به مغز ارسال نمی‌شوند.
تزریق اپیدورال چگونه انجام می‌شود؟
قبل از تزریق داروی اپیدورال، سرمی وصل می‌شود که از طریق آن در طول زایمان مایعات لازم به بدن شما تزریق می‌شود. سپس از شما خواسته می‌شود که روی سمت چپ بدن خود بخوابید یا در حالت نشسته قرار بگیرید و کمر خود را خم کنید. این وضعیت قرارگیری بدن برای کاهش عوارض و افزایش اثربخشی داروی اپیدورال بسیار مهم است.
برای پیشگیری از عفونت، ناحیه تزریق ضدعفونی می‌شود و سپس داروی بی‌حسی موضعی به قسمت کوچکی از پایین کمر و اطراف ستون مهره‌ها تزریق می‌شود. بعد از این مرحله، سرنگ مخصوصی وارد ناحیه بی‌حس شده و از طریق آن، سوند مخصوص اپیدورال وارد می‌شود. پس از ورود سوند، سرنگ خارج می‌شود و از طریق این سوند در طول زایمان، داروی بی‌حسی اپیدورال وارد بدن می‌شود. سوند بر روی کمر چسبانده می‌شود تا در طول زایمان از بدن خارج نشود.
حدود ۱۰ تا ۲۰ دقیقه بعد از تزریق دوز اول دارو، اثر بی‌حسی ظاهر شده و اعصاب رحم بی‌حس میشوند. داروی بی‌حسی اپیدورال در زایمان طبیعی از طریق سرنگ مخصوصی وارد قسمت پایینی کمر و اطراف ستون فقرات می‌شود.
در چه مقطعی از زایمان می‌توانم تزریق اپیدورال دریافت کنم؟
اگرچه تزریق اپیدورال در هر مرحله‌ای از زایمان امکان‌پذیر است، اما معمولاً این کار نزدیک به زمان تولد نوزاد انجام نمی‌شود. همچنین تزریق اپیدورال به میزان باز شدن دهانه رحم وابسته نیست؛ بنابراین، چه دهانه رحم یک سانتی‌متر باز شده باشد و چه ده سانتی‌متر، در صورت نیاز تزریق انجام می‌شود.
بی‌حسی اپیدورال چقدر باقی می‌ماند؟
تا زمانی که در روند زایمان قرار دارید، دارو به‌صورت مداوم از طریق سوند تزریق می‌شود و اثر بی‌حسی آن باقی می‌ماند. پس از توقف تزریق، اثر بی‌حسی تا حدود دو ساعت باقی می‌ماند و سپس به تدریج از بین می‌رود.
چه داروهایی در زمان زایمان بدون درد تزریق میشوند؟
برای زایمان بدون درد، اغلب ترکیبی از داروهای مسکن و بی‌حسی به فرد تزریق می‌شود. داروی بی‌حسی اپیدورال ممکن است با داروهای آرام‌بخش مانند اپی‌نفرین، فنتانیل، مورفین و کلونیدین ترکیب شود تا فشار خون مادر کنترل شده و اثر بی‌حسی اپیدورال افزایش یابد. همچنین، در صورتی که فشار خون در طول زایمان بسیار بالا یا پایین شود، داروهای کنترل فشار خون از طریق سرم به مادر تزریق میشوند.
انواع زایمان بدون درد
اپیدورال معمولی (با کاتتر): در این روش، ترکیبی از داروی بی‌حسی و آرام‌بخش از طریق یک سوند و به کمک یک سرنگ یا پمپ وارد ناحیه اپیدورال می‌شود. سوند در طول زایمان در محل خود باقی می‌ماند تا در صورت نیاز، دارو به صورت مداوم یا متناوب تزریق شود.
اپیدورال-اسپینال (CSE): در این روش، داروهای مسدودکننده نخاعی همراه با داروی اپیدورال به داخل مایع نخاع تزریق میشوند. این داروهای مسدودکننده نخاعی به سرعت و بدون ایجاد بی‌حسی کامل در بدن، درد را کاهش می‌دهند. ترکیب این داروها با دوز پایین داروی اپیدورال باعث می‌شود که بی‌حسی پایین‌تنه شدید نباشد و فرد بتواند به راحتی حرکت کند.
رایج‌ترین انواع تزریق اپیدورال برای زایمان کدام است؟
بسیاری از مادران بی‌حسی کامل و نداشتن تحرک ناشی از تزریق اپیدورال را نمی‌پسندند و ترجیح می‌دهند مقداری درد را تحمل کنند. به همین دلیل، روش‌های مختلف تزریق اپیدورال توسط پزشکان انجام می‌شود تا میزان درد و تحرک مادر در طول زایمان به‌طور موثری مدیریت شود.
اپیدورال مداوم: دارو به‌صورت مداوم از طریق یک پمپ به نخاع تزریق می‌شود.
اپیدورال متناوب: دارو هر زمان که مادر نیاز داشته باشد، تزریق می‌شود.
اپیدورال ترکیبی: ترکیبی از داروهای مسکن و بی‌حسی تزریق می‌شود.
اپیدورال تحت کنترل مادر: صفحه کامپیوتری در مقابل مادر قرار دارد که مقدار داروی تزریقی روی آن مشخص است و با فشاردادن یک دکمه می‌تواند مقدار تزریق داروی اپیدورال را کنترل کند.
روش‌های نوین اپیدورال: به دلیل علاقه مادران به حفظ تحرک در طول زایمان، روش‌های جدیدی مانند “اپیدورال گردشی” ابداع شده‌اند که به مادر امکان می‌دهند با وجود تزریق داروی بی‌حسی، بتوانند بایستند، زانو بزنند، نرمش کنند و حتی با کمک یک همراه قدم بزنند.
بی‌دردی نخاعی: مقدار کمی داروی آرام‌بخش به‌طور مستقیم به داخل مایع نخاعی تزریق می‌شود. این روش فقط درد را تسکین می‌دهد و بی‌حسی ایجاد نمی‌کند، بنابراین مادر می‌تواند با کمک همراه خود بنشیند، نرمش کند یا دوش بگیرد.
اپیدورال با دوز پایین: داروی اپیدورال در دوز بسیار کم همراه با داروی آرام‌بخش تزریق می‌شود. این روش به مادرانی که از روند زایمان خسته شده‌اند کمک می‌کند تا کمی استراحت کنند و دوباره برای زور زدن آماده شوند.
پزشکان می‌توانند با کاهش دوز داروی اپیدورال و ترکیب آن با داروهای آرام‌بخش، هم درد مادر را کاهش دهند و هم اثر بی‌حسی ناشی از داروی اپیدورال را کم کنند، که این امکان را برای مادر فراهم می‌کند تا در حین زایمان بتواند راه برود، بایستد و نرمش کند.
فواید زایمان بدون درد چیست؟
داروهای اپیدورال مزایای زیادی دارند؛ از جمله این مزایا می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تأثیر چشمگیری در کاهش درد زایمان دارند.
- معمولاً بی‌خطر هستند.
- با وجود بی‌حسی، امکان حرکت در تخت و زور زدن را حفظ می‌کنند.
- در زایمان‌های طولانی به مادر کمک می‌کنند تا استراحت کند.
- در زایمان سزارین به مادر کمک می‌کنند تا در طول جراحی بیدار بماند.
- می‌توان آن‌ها را در هر مرحله‌ای از زایمان تزریق کرد.
میزان درد بعد ازبین‌رفتن بی‌حسی زایمان بدون درد چقدر است؟
پس از از بین رفتن اثر بی‌حسی داروی اپیدورال، ممکن است انقباضات شکمی، درد واژن ناشی از زایمان، سردرد و همچنین کمی درد و کبودی در ناحیه تزریق را تجربه کنید که این علائم ممکن است یک تا دو روز ادامه داشته باشد. همچنین، احساس مورمور شدن پوست تا چند ساعت پس از زایمان با اپیدورال طبیعی است.
زایمان بدون درد چه عوارضی دارد؟
مثل هر داروی دیگری، داروهای اپیدورال نیز ممکن است در برخی افراد با عوارض همراه باشند.
عوارض زایمان اپیدورال برای نوزاد
داروی اپیدورال عمدتاً در ناحیه نخاع باقی می‌ماند و مقدار کمی از آن به جریان خون مادر و جفت می‌رسد. بنابراین، این روش به نوزاد آسیبی نمی‌رساند. البته ممکن است تغییر فشار خون در اثر استفاده از دارو به‌طور غیرمستقیم بر فشار خون و ضربان قلب جنین تأثیر بگذارد.
عوارض زایمان اپیدورال برای مادر
از جمله عوارض احتمالی اپیدورال برای مادر می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- افت فشار خون
- کمردرد
- بی‌حسی یک‌طرفه یا بی‌تأثیر بودن دارو و نیاز به تزریق مجدد اپیدورال
- مشکل در دفع ادرار هنگام تزریق
- احساس سنگینی یا مورمور شدن پاها هنگام زایمان
- خونریزی و کبودی در محل تزریق
- حالت تهوع و استفراغ
- ضعف و سرگیجه
- سردرد
- تب و لرز
- احساس سبکی سر
- خارش پوست
- حساسیت به داروی اپیدورال
- بی‌اختیاری ادرار
- بی‌حس شدن موقت پاها
عوارض بسیار نادر اپیدورال
- لخته شدن خون در نخاع
- عفونت نخاع و مغز
- آسیب اعصاب
عوارض ناشی از زایمان اپیدورال معمولاً موقتی هستند و پس از از بین رفتن تأثیر دارو بهبود می‌یابند. این داروها به میزان بسیار کمی وارد خون میشوند و بنابراین تأثیر منفی مستقیمی بر جنین ندارند.
چه زمانی باید زایمان بدون درد را انتخاب کرد؟
ممکن است به دلایل شخصی زایمان با اپیدورال را ترجیح دهید تا از درد زایمان جلوگیری کنید. البته در برخی موارد که مادر مشکلات خاصی دارد و نیاز به زایمان سزارین وجود دارد، برای کاهش درد ناشی از جراحی نیز از اپیدورال استفاده می‌شود.
کلام آخر
در طول زایمان با اپیدورال، داروی بی‌حسی به فضای خارجی نخاع تزریق می‌شود و به مادر کمک می‌کند تا در حالی که فرایند زایمان و فشارهای آن را احساس می‌کند، درد نداشته باشد. همچنین ممکن است همراه با داروی اپیدورال، داروهای مسکن نیز تزریق شوند تا اثر بی‌حسی تقویت شود. انتخاب این روش توسط پزشک به عوامل مختلفی از جمله وضعیت سلامت مادر و جنین، میزان باز شدن دهانه رحم و داروهای مصرفی او بستگی دارد.
در پایان، حفاظت از سلامت زنان و جنین‌ها برای من به عنوان یک پزشک جراح متخصص زنان و زایمان، یک تعهد عظیم محسوب می‌شود. هدف من ایجاد تجربه‌های ایمن و مطمئن برای هر زن باردار و خانواده‌اش است. در این مسیر، با اطمینان و اعتماد متقابل، هر روز به نقش جذاب و حیاتی که برای سلامت و خوشبختی زنان و خانواده‌ها ایفا می‌کنم، پیش می‌روم. اگر سوال یا نگرانی دارید، همیشه در دسترس هستم تا شما را راهنمایی کنم و حمایت کنم.
