ضربان قلب جنین یا ضربان قلب فتال به تپش قلب جنین در داخل رحم مادر اشاره دارد. این ضربان معمولاً از اوایل بارداری قابل شناسایی است و یکی از معیارهای مهم در ارزیابی سلامت جنین محسوب می‌شود. ضربان قلب جنین معمولاً در هفته ۶ تا ۷ بارداری قابل شنیدن است، اما در هفته‌های اول بارداری می‌توان آن را از طریق سونوگرافی مشاهده کرد. این ضربان معمولاً در حدود ۱۱۰ تا ۱۶۰ ضربه در دقیقه است و می‌تواند نشانه‌ای از رشد صحیح جنین باشد. بررسی ضربان قلب جنین به صورت دوره‌ای در سونوگرافی‌های بارداری انجام می‌شود تا سلامت جنین و وضعیت بارداری ارزیابی شود.
سونوگرافی ضربان قلب فتال بخشی از فرایندهای غربالگری است که به پزشک این امکان را می‌دهد تا نوسانات ضربان قلب جنین را بررسی کرده و احتمال ابتلا به بیماری‌های قلبی را شناسایی کند. با توجه به اهمیت سلامت جنین، در این مقاله از بلاگ دکتر فاظمه صالحی متخصص رنان در تهران، به بررسی بهترین زمان برای انجام سونوگرافی ضربان قلب جنین، تغییرات آن در طول بارداری و احتمال اشتباه در تشخیص ضربان قلب جنین پرداخته‌ایم.
تجربه، امداد و مراقبتی با عشق
با دکتر فاطمه صالحی
متخصص زنان، زایمان و فلوشیپ فوق تخصصی طب مادر
آفر ویژه دکتر فاطمه صالحی
دکتر فاطمه صالحی، متخصص پریناتولوژی با فوق تخصص در حوزه مراقبت و درمان زنان باردار و نوزادان، خدمات خود را در تهران ارائه می‌دهد. اکنون شما می‌توانید با ارتباط از طریق واتساپ، وی را جهت گرفتن وقت مشاوره ملاقات کرده و از تخفیف 10 درصد نیز بهره‌مند شوید. این فرصت را از دست ندهید و با تماس با دکتر فاطمه صالحی، به بهترین مشاوره و مراقبت برای مراقبت از سلامت شما و نوزادتان دست پیدا کنید.
بهترین متخصص زنان درتهران
دکتر فاطمه صالحی، متخصص زنان و زایمان با فلوشیپ پریناتولوژی (طب مادر و جنین)، یکی از پزشکان برجسته و با تجربه در حوزه تخصصی خود در تهران هستند. ایشان بیش از ۱۵ سال تجربه حرفه‌ای در زمینه پزشکی و درمان‌های تخصصی زنان و زایمان دارند و به عنوان یکی از متخصصین برجسته در این زمینه شناخته می‌شوند.
دکتر صالحی تحصیلات خود را در دانشگاه علوم پزشکی تهران آغاز کردند و موفق به دریافت مدرک پزشکی عمومی از این دانشگاه شدند. پس از آن، برای ادامه تحصیلات خود، تخصص زنان و زایمان را در دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی گذراندند. علاوه بر این، ایشان دوره فلوشیپ پریناتولوژی را نیز در دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی گذرانده‌اند که این دوره به ایشان توانایی ارائه مراقبت‌های ویژه در دوران بارداری، مراقبت‌های قبل و بعد از زایمان و درمان‌های خاص مربوط به بارداری‌های پرخطر را می‌دهد.
مراحل رشد قلب جنین
قبل از اینکه به سونوگرافی قلب جنین بپردازیم، آگاهی از مراحل رشد این عضو حیاتی می‌تواند به درک بهتری از بهترین زمان برای سونوگرافی ضربان قلب جنین کمک کند.
قلب جنین اولین عضوی است که در بدن او شکل می‌گیرد. در اوایل بارداری (حدود هفته پنجم)، دو لوله کوچک و ساده شروع به تشکیل قلب می‌کنند. این دو لوله به تدریج به هم متصل می‌شوند و قلب لوله‌ای شکل شروع به تپش و پمپاژ خون می‌کند.
در هفته‌های ۶ تا ۷ بارداری، این لوله قلب پیچ و تاب می‌خورد و شکلی شبیه حرف S به خود می‌گیرد. قسمت پایین لوله به سمت بالا و پشت حرکت کرده و دو حفره بالایی قلب که دهلیز نام دارند را تشکیل می‌دهد. قسمت بالای لوله نیز به سمت پایین می‌رود و دو حفره پایینی قلب، یعنی بطن‌ها، شکل می‌گیرند. سپس عروق بزرگ که خون را از قلب به دیگر اندام‌ها منتقل می‌کنند، شکل می‌گیرند. در نهایت، در هفته ۹ بارداری، چهار حفره قلب به طور کامل تکمیل می‌شوند.
در ابتدای هفته ۴ بارداری، خون در جزایر کوچک که به مرور زمان تبدیل به سلول‌های خونی و رگ‌ها، از جمله آئورت می‌شوند، جریان پیدا می‌کند. آئورت نقش کلیدی در اکسیژن‌رسانی به بدن جنین ایفا می‌کند و خون غنی از اکسیژن را به اندام‌های حیاتی منتقل می‌سازد. جالب است بدانید که این خون حاوی اکسیژن از طریق رگ‌های بند ناف به قلب جنین وارد شده و خون فاقد اکسیژن به سمت جفت از طریق شریان‌های بند ناف بازمی‌گردد.
همزمان با این تکامل‌ها، کبد جنین به عنوان تولیدکننده سلول‌های خونی شروع به فعالیت می‌کند و دیگر اندام‌های بدن مانند طحال نیز کار خود را آغاز می‌کنند. هنگامی که استخوان‌های جنین به طور کامل رشد کردند، مغز استخوان به محل اصلی تولید خون تبدیل می‌شود.
سونوگرافی مانیتورینگ قلب جنین چیست؟
سونوگرافی مانیتورینگ قلب جنین یا پایش ضربان قلب یکی از آزمایش‌های غربالگری دوران بارداری است که به نظارت بر سلامت قلب جنین و روند تشکیل آن کمک می‌کند. در این آزمایش، پزشک متخصص با استفاده از دستگاه‌های مخصوص وضعیت قلب جنین را بررسی می‌کند.
این نوع سونوگرافی باید در زمان‌های مشخصی قبل از زایمان و همچنین در حین زایمان انجام شود. ضربان قلب جنین در هر هفته از بارداری به‌طور طبیعی تغییر می‌کند و معمولاً بین ۱۱۰ تا ۱۶۰ ضربه در دقیقه است. البته گاهی ممکن است ضربان قلب فتال نوساناتی بین ۵ تا ۲۵ ضربه در دقیقه داشته باشد که معمولا نگرانی ایجاد نمی‌کند.
یکی از نکات مهم این است که بی‌نظمی در ضربان قلب می‌تواند نشانه‌ای از عدم دریافت اکسیژن کافی توسط جنین یا وجود مشکلات قلبی باشد. در صورتی که پزشک متخصص در سونوگرافی قلب جنین، نوسان‌های غیرطبیعی در ضربان قلب مشاهده کند، معمولاً آزمایش‌های تکمیلی دیگری را توصیه خواهد کرد.
برای شنیدن صدای قلب جنین در اولین اسکن، پزشک از سونوگرافی ترانس واژینال یا سونوگرافی شکمی دوبعدی و سه‌بعدی استفاده می‌کند. سونوگرافی ترانس واژینال در مراحل ابتدایی بارداری برای دریافت تصویری واضح از جنین کاربرد دارد، در حالی که سونوگرافی سه‌بعدی علاوه‌بر پایش ضربان قلب، امکان بررسی دقیق‌تر ابعاد جنین و اندام‌های او را فراهم می‌کند. بنابراین، هر دو روش برای بررسی سلامت قلب جنین و وضعیت جسمانی او مفید هستند. سونوگرافی ترانس واژینال به دلیل دسترسی بهتر به رحم، دقت بیشتری نسبت به سونوگرافی شکمی دارد.
انواع مانیتورینگ ضربان قلب جنین
انواع روش‌های مانیتورینگ یا پایش ضربان قلب جنین به شرح زیر است:
۱. مانیتورینگ خارجی
مانیتورینگ خارجی به این معنی است که دستگاه‌ها از قسمت بیرونی شکم مادر استفاده می‌کنند. این روش‌ها شامل دستگاه‌های دستی یا الکترونیکی هستند که پزشک متخصص برای بررسی ضربان قلب جنین از آن‌ها استفاده می‌کند:
- فتوسکوپی
فتوسکوپی ابزار مشابه گوشی پزشکی است که پزشک متخصص برای گوش دادن به ضربان قلب جنین، انتهای مخروطی‌شکل آن را به شکم مادر فشار می‌دهد. - سونوگرافی داپلر دستی
این دستگاه از امواج صوتی برای اندازه‌گیری ضربان قلب فتال استفاده می‌کند. پزشک متخصص در طول ویزیت‌های دوره‌ای قبل از تولد نوزاد از این دستگاه استفاده می‌کند. در سونوگرافی داپلر دستی، ابتدا مقداری ژل روی شکم مادر باردار ریخته می‌شود و سپس پروب دستگاه بر روی ژل و شکم مادر حرکت داده می‌شود. دستگاه ضربان قلب جنین را اندازه‌گیری کرده و داده‌ها را روی صفحه نمایش نشان می‌دهد. همچنین می‌توان نسخه‌های کاغذی از این داده‌ها تهیه کرد. - سونوگرافی داپلر مداوم
در حین زایمان، در صورت نیاز به نظارت مداوم بر ضربان قلب فتال، پزشک دستگاه اولتراسوند را با بندی الاستیک روی شکم مادر نگه می‌دارد. بند دوم نیز ابزاری را نگه می‌دارد که انقباضات شکمی مادر را اندازه‌گیری می‌کند. سیم‌های این ابزارها به یک مانیتور متصل هستند که ضربان قلب جنین را به‌طور مداوم نمایش می‌دهد.
۲. مانیتورینگ داخلی
در موارد خاص و نادر، ممکن است پزشک برای بررسی ضربان قلب فتال از داخل رحم استفاده کند. در این روش، پزشک سیمی را به سر جنین متصل می‌کند تا ضربان قلب جنین به‌طور مداوم اندازه‌گیری شود. این روش معمولاً پس از پاره‌شدن کیسه آب جنین انجام می‌شود.
کاربرد سونوگرافی قلب جنین
سونوگرافی قلب جنین یک آزمایش غربالگری غیرتهاجمی است که کاربردهای مختلفی دارد، از جمله:
- بررسی میزان اکسیژن دریافتی جنین
این آزمایش کمک می‌کند تا بررسی شود که آیا جنین اکسیژن کافی دریافت می‌کند یا خیر. در صورت کمبود اکسیژن، ضربان قلب جنین کاهش می‌یابد. - ارزیابی نوسانات ضربان قلب و احتمال بیماری‌های قلبی
با بررسی نوسانات ضربان قلب جنین، پزشک می‌تواند احتمال ابتلا به بیماری‌های قلبی را ارزیابی کند. به‌ویژه در صورتی که دریچه‌های قلب به‌درستی کار نکنند، جنین ممکن است دچار نارسایی وریدی شود.
بهترین زمان سونوگرافی برای ضربان قلب جنین
بهترین زمان برای سونوگرافی ضربان قلب جنین معمولاً هفته ۶ بارداری است، یا به عبارت دیگر ۶ هفته پس از اولین روز آخرین قاعدگی. در این زمان، اندازه جنین بین ۲٫۵ تا ۶ میلی‌متر است، بنابراین جنین به‌اندازه کافی رشد کرده تا ضربان قلب او قابل اندازه‌گیری باشد. اگر جنین فعال باشد، ضربان قلب او افزایش پیدا می‌کند. علاوه بر این، هفته بارداری تأثیر زیادی بر سرعت ضربان قلب جنین خواهد داشت.
در این مرحله، نمی‌توان جنسیت جنین را مشخص کرد، زیرا جنین هنوز به‌اندازه کافی بزرگ نشده است. بهترین زمان برای تعیین جنسیت جنین معمولاً بین هفته‌های ۱۵ تا ۱۶ بارداری است. بنابراین، پایش ضربان قلب جنین معمولاً خیلی زودتر از سونوگرافی تعیین جنسیت انجام می‌شود.
عوامل مؤثر بر شنیدن ضربان قلب جنین
عوامل مختلفی در شنیدن ضربان قلب جنین تأثیرگذار هستند که به شرح زیر می‌باشند:
- انتخاب بهترین زمان سونوگرافی: زمان‌بندی مناسب برای سونوگرافی می‌تواند تأثیر زیادی بر دقت شنیدن ضربان قلب جنین داشته باشد. به‌طور معمول، بهترین زمان برای شنیدن ضربان قلب در هفته‌های ابتدایی بارداری است.
- استفاده از دستگاه‌های مدرن: دستگاه‌های پیشرفته سونوگرافی و داپلر کمک می‌کنند تا ضربان قلب فتال با دقت بیشتری شنیده و ثبت شود.
- میزان مهارت پزشک متخصص: تجربه و مهارت پزشک در استفاده از دستگاه‌های سونوگرافی و تفسیر نتایج می‌تواند بر دقت شنوایی ضربان قلب جنین تأثیر بگذارد.
- خوردن خوراکی شیرین توسط مادر باردار: در برخی موارد، مصرف خوراکی‌های شیرین توسط مادر باردار می‌تواند باعث افزایش فعالیت جنین شده و ضربان قلب او را قوی‌تر و واضح‌تر کند.
قلب جنین از هفته چندم می‌تپد؟
در هفته ۵ بارداری، مجموعه‌ای از سلول‌ها که به قلب جنین تبدیل می‌شود شروع به رشد کرده و نبض خواهند داشت. ضربان قلب ممکن است ابتدا با سونوگرافی واژینال در اوایل هفته ۵ تا قبل از هفته ۶ بارداری هم قابل شناسایی باشد.
با این حال، بین هفته‌های ۶ تا ۷ بارداری، ضربان قلب فتال بهتر قابل‌ارزیابی خواهد بود. در این زمان، پزشک متخصص اولین سونوگرافی شکم یا واژینال را برای بررسی سلامت قلب جنین تجویز می‌کند. نکته بسیار مهم این است که اگر سونوگرافی در حدود هفته ۶ بارداری یا بعد از آن انجام شود، پزشک متخصص قادر خواهد بود فعالیت قلب جنین را با دقت بیشتری ارزیابی کند. در هفته‌های ۱۷ تا ۲۰ بارداری، حفره‌های قلب جنین به حدی رشد می‌کنند که ضربان قلب به‌طور واضح‌تری قابل مشاهده خواهد بود.
برای دریافت توضیحات کامل‌تر و مشاوره تخصصی در مورد سونوگرافی ضربان قلب جنین و همچنین سایر سوالات مرتبط با سلامت زنان و زایمان، می‌توانید از طریق واتساپ با دکتر فاطمه صالحی در ارتباط باشید. دکتر صالحی با بیش از ۱۵ سال تجربه در حوزه زنان، زایمان و پریناتولوژی (طب مادر و جنین)، آماده ارائه راهنمایی‌های دقیق و علمی در این زمینه هستند. ارتباط با ایشان از طریق واتساپ این امکان را فراهم می‌کند تا در سریع‌ترین زمان ممکن، پاسخ سوالات خود را دریافت کنید و از توصیه‌های یک متخصص برجسته بهره‌مند شوید. برای اطلاعات بیشتر و دریافت مشاوره، لطفاً از طریق شماره واتساپ مطب با دکتر صالحی تماس حاصل فرمایید.
صدای ضربان قلب جنین چگونه است؟
صدای ضربان قلب جنین بسته به روشی که برای شنیدن آن استفاده می‌شود، می‌تواند متفاوت باشد. این صدا ممکن است شبیه به فش‌فش و یا صدای کوبیدن منظم باشد. روش‌هایی مانند سونوگرافی داپلر یا فتوسکوپی می‌توانند این صداها را تقویت کرده و برای پزشک یا والدین قابل‌شنیدن کنند.
علت نشنیدن صدای قلب جنین چیست؟
در بسیاری از موارد، نشنیدن صدای قلب جنین، به‌ویژه تا پیش از هفته ۶ بارداری، جای نگرانی ندارد. اگر صدای ضربان قلب فتال شنیده نشد، احتمالاً محاسبه هفته‌های بارداری نادرست بوده است. در چنین شرایطی، پزشک متخصص معمولاً از شما می‌خواهد که طی ۷ تا ۱۰ روز آینده دوباره برای سونوگرافی قلب جنین مراجعه کنید. اگر در سونوگرافی دوم ضربان قلب جنین به‌وضوح شنیده شود، این موضوع نشان‌دهنده این است که در سونوگرافی اول، جنین به‌اندازه کافی رشد نکرده بوده است تا صدای ضربان قلب او شنیده شود.
گاهی علت نشنیدن صدای قلب جنین می‌تواند ناشی از نقص یا خرابی دستگاه سونوگرافی باشد. در این صورت بهتر است به یک مرکز سونوگرافی معتبر دیگر مراجعه کنید که از کیفیت و سلامت دستگاه‌های آن مطمئن هستید.
در مواردی که هفته‌های بارداری به‌درستی محاسبه شده و دستگاه سونوگرافی نیز مشکلی ندارد، نشنیدن صدای قلب جنین ممکن است نشانه سقط باشد. در این موارد، پزشک متخصص برای اطمینان، آزمایش‌های تکمیلی و بررسی‌های بیشتری را تجویز می‌کند تا تشخیص نهایی سقط جنین را تأیید کند.
شایع‌ترین دلایل نشنیدن صدای قلب جنین عبارت‌اند از:
- قرار گرفتن جنین در گوشه رحم؛
- انجام سونوگرافی پیش از هفته ۶ بارداری؛
- اشتباه در محاسبه هفته‌های بارداری به‌علت خطا در تعیین الگوی تخمک‌گذاری؛
- خطای سونوگرافی در تشخیص ضربان قلب فتال؛
- مشکلات فنی یا دقت پایین دستگاه سونوگرافی؛
- سقط جنین.
چه موقع می‌توان ضربان قلب جنین را با گوشی پزشکی شنید؟
خبر خوب این است که از یک مرحله مشخص از بارداری، دیگر نیازی نیست برای شنیدن صدای ضربان قلب فتال حتما به مطب پزشک مراجعه کنید. شما می‌توانید با استفاده از یک گوشی پزشکی (استتوسکوپ) در خانه، صدای قلب او را بشنوید. گوشی پزشکی، وسیله‌ای است که برای تقویت صداهای ظریف طراحی شده و معمولاً بین هفته‌های ۱۸ تا ۲۰ بارداری قادر به تشخیص صدای ضربان قلب فتال خواهد بود.
اگر در سونوگرافی اولیه (هفته ۶ بارداری) ضربان قلب فتال شنیده نشود، چه باید کرد؟
گاهی اوقات جنین ممکن است در موقعیتی قرار گیرد که در گوشه‌ای از رحم و پشت به بیرون باشد، به همین دلیل صدای قلب او شنیده نشود. یکی دیگر از دلایل احتمالی نشنیدن صدای قلب جنین می‌تواند سقط باشد. بااین‌حال، نیازی به نگرانی نیست، چراکه پزشک متخصص معمولاً برای اطمینان بیشتر، سونوگرافی قلب جنین را مجدداً تجویز می‌کند تا وضعیت به‌دقت بررسی شود.
اشتباه سونوگرافی در تشخیص ضربان قلب جنین امکان دارد؟
آیا صدای ضربان قلب نوزاد با گوش انسان شنیده می‌شود؟
کلام آخر
شنیدن صدای ضربان قلب جنین برای اولین بار، یکی از لحظات به‌یادماندنی و پر از هیجان در دوران بارداری است. این ضربان نشانه‌ای از سلامت قلب جنین بوده و اطمینان می‌دهد که رشد او به‌درستی در حال انجام است. با انجام سونوگرافی در بهترین زمان، یعنی از هفته ۶ بارداری به بعد، می‌توان ضربان قلب فتال را تشخیص داد و همچنین احتمال سقط جنین به‌طور چشمگیری کاهش پیدا می‌کند.
در پایان، حفاظت از سلامت زنان و جنین‌ها برای من به عنوان یک پزشک جراح متخصص زنان و زایمان، یک تعهد عظیم محسوب می‌شود. هدف من ایجاد تجربه‌های ایمن و مطمئن برای هر زن باردار و خانواده‌اش است. در این مسیر، با اطمینان و اعتماد متقابل، هر روز به نقش جذاب و حیاتی که برای سلامت و خوشبختی زنان و خانواده‌ها ایفا می‌کنم، پیش می‌روم. اگر سوال یا نگرانی دارید، همیشه در دسترس هستم تا شما را راهنمایی کنم و حمایت کنم.
