آزمایشات معمول در غربالگری دوم بارداری شامل آزمایش خون و سونوگرافی هستند که برای ارزیابی احتمال بروز اختلالات و ناهنجاری‌های مادرزادی در جنین، از جمله سندرم داون، سندرم ادواردز و نقص‌های لوله عصبی، انجام می‌شوند. بسته به وضعیت سلامتی یا سابقه پزشکی مادر، ممکن است آزمایشات ژنتیکی بارداری مانند آمنیوسنتز، کوردوسنتز و NIPT نیز لازم باشد. در ادامه، به توضیح هر یک از این آزمایشات می‌پردازیم.
تجربه، امداد و مراقبتی با عشق
با دکتر فاطمه صالحی
متخصص زنان، زایمان و فلوشیپ فوق تخصصی طب مادر
آفر ویژه دکتر فاطمه صالحی
دکتر فاطمه صالحی، متخصص پریناتولوژی با فوق تخصص در حوزه مراقبت و درمان زنان باردار و نوزادان، خدمات خود را در تهران ارائه می‌دهد. اکنون شما می‌توانید با ارتباط از طریق واتساپ، وی را جهت گرفتن وقت مشاوره ملاقات کرده و از تخفیف 10 درصد نیز بهره‌مند شوید. این فرصت را از دست ندهید و با تماس با دکتر فاطمه صالحی، به بهترین مشاوره و مراقبت برای مراقبت از سلامت شما و نوزادتان دست پیدا کنید.
۱. غربالگری نشانگر چندگانه
آزمایشات غربالگری دوم بارداری معمولاً شامل آزمایشات خون است که به آن‌ها غربالگری نشانگرهای چندگانه (Multiple marker screening) گفته می‌شود. این آزمایشات برای تعیین خطر بروز مشکلات ژنتیکی یا نقص‌های مادرزادی خاص در جنین، مانند سندرم داون، سندرم ادواردز و نقص‌های لوله عصبی، انجام می‌شود. غربالگری معمولاً از هفته‌های ۱۵ تا ۲۰ بارداری (هفته‌های ۱۶ تا ۱۸ ایده‌آل است) با نمونه‌برداری از خون مادر انجام می‌شود.
نشانگرهای چندگانه شامل موارد زیر است:
آلفا فیتوپروتئین (AFP): این پروتئین که معمولاً در کبد جنین تولید می‌شود، در مایع آمنیوتیک موجود است و از طریق جفت به خون مادر وارد می‌شود. آزمایش AFP (MSAFP یا آزمایش AFP سرم مادر) می‌تواند نشانه‌هایی از نقص‌های لوله عصبی مانند اسپینا بیفیدا، سندرم داون، سایر ناهنجاری‌های کروموزومی (مانند تریزومی ۱۸)، نقص در دیواره شکم جنین، بارداری دوقلو یا محاسبه اشتباه تاریخ زایمان باشد.
اچ سی جی (hCG): هورمون گنادوتروپین جفتی انسانی که توسط جفت تولید می‌شود.
استریول (Estriol): هورمونی که به وسیله جفت ساخته می‌شود.
این‌هیبین (Inhibin): هورمونی که توسط جفت تولید می‌شود.
نتایج غیرطبیعی در آزمایش AFP و سایر نشانگرها ممکن است نیاز به آزمایش‌های اضافی را نشان دهد. معمولاً برای تأیید تاریخ‌های بارداری و بررسی نقص‌های ستون فقرات و سایر اعضای بدن جنین از سونوگرافی استفاده می‌شود. در برخی موارد، پزشک ممکن است آمنیوسنتز را برای تشخیص دقیق‌تر تجویز کند.
۲. غربالگری گلوکز (Glucose screening)
غربالگری گلوکز یکی از آزمایش‌های رایج برای تشخیص دیابت بارداری است، که نوعی دیابت موقتی است و ممکن است در دوران بارداری در برخی زنان ایجاد شود. این بیماری می‌تواند باعث تولد نوزادی با وزن بالا، زایمان دشوار و مشکلات سلامتی برای مادر و نوزاد شود.
ابتدا آزمایش چالش گلوکز (Glucose Challenge Test یا GCT) انجام می‌شود. اگر نتیجه این آزمایش مثبت باشد، آزمایش دقیق‌تری به نام آزمایش تحمل گلوکز (Glucose Tolerance Test یا GTT) انجام می‌گیرد تا مشخص شود بدن به درستی از گلوکز استفاده می‌کند یا خیر.
در آزمایش چالش گلوکز، سطح قند خون مادر یک ساعت پس از مصرف یک نوشیدنی شیرین اندازه‌گیری می‌شود. در صورت بالا بودن سطح قند، آزمایش تحمل گلوکز لازم است. برای این آزمایش، باید ناشتا باشید و محلول گلوکز را بنوشید. سپس در فواصل زمانی یک ساعته به مدت دو تا سه ساعت، از شما خون‌گیری می‌شود.
غربالگری گلوکز معمولاً بین هفته‌های ۲۴ تا ۲۸ بارداری انجام می‌شود، اما در صورت وجود خطر بیشتر دیابت بارداری، ممکن است زودتر انجام شود.
۳. آمنیوسنتز
در آزمایش آمنیوسنتز، نمونه‌ای از مایع آمنیوتیک که جنین را احاطه کرده، برداشته می‌شود تا خطر بروز بیماری‌هایی مانند اختلالات کروموزومی، مشکلات ژنتیکی و نقص لوله عصبی بررسی شود. این آزمایش معمولاً بین هفته‌های ۱۵ تا ۲۰ بارداری در زنانی انجام می‌شود که احتمال داشتن فرزندی با این مشکلات در آن‌ها بیشتر است.
در طول آمنیوسنتز، سوزنی از طریق شکم به داخل کیسه آمنیوتیک وارد می‌شود و مقداری از مایع حاوی سلول‌های جنینی خارج می‌شود. نرخ سقط جنین پس از آمنیوسنتز، بسته به تجربه پزشک، به‌طور میانگین بین ۰٫۲ تا ۰٫۵ درصد در هفته پانزدهم بارداری است. این آزمایش می‌تواند تا ۹۹٪ از نقص‌های لوله عصبی و تقریباً ۱۰۰٪ از ناهنجاری‌های ژنتیکی خاص را تشخیص دهد.
۴. کوردوسنتز یا نمونه‌گیری خون بند ناف از طریق پوست (PUBS)
در این آزمایش، خون از بند ناف جنین گرفته می‌شود تا اختلالات جنینی تشخیص داده شود. کوردوسنتز معمولاً پس از هفته ۱۸ بارداری انجام می‌شود و به‌اندازه سایر آزمایش‌های تشخیصی مانند آمنیوسنتز و نمونه‌برداری از پرزهای جفت (CVS) متداول نیست. این روش زمانی استفاده می‌شود که نتایج سایر آزمایش‌ها به‌طور قطعی مشخص نباشد.
۵. غربالگری آزمایش غیرتهاجمی پیش از تولد (NIPT)
از هفته ۱۰ بارداری به بعد، می‌توان آزمایشی به نام سل‌فری DNA یا NIPT را انجام داد. در این آزمایش، نمونه خون مادر برای اندازه‌گیری میزان DNA آزاد جنینی در خون مادر بررسی می‌شود. این آزمایش قادر است ۹۹٪ موارد سندرم داون را تشخیص دهد و همچنین برخی ناهنجاری‌های کروموزومی و ژنتیکی دیگر که با آزمایش‌های نشانگرهای چندگانه شناسایی نمی‌شوند را نیز مشخص می‌کند.
انواع سونوگرافی غربالگری دوم بارداری
سونوگرافی‌های بارداری آزمایشی ایمن و بدون درد هستند که با استفاده از امواج صوتی، تصویر جنین و موقعیت آن در رحم ایجاد می‌شود. در سونوگرافی شکمی، که رایج‌ترین نوع آن است، دستگاهی به نام پروب یا ترنسدیوسر روی شکم مادر حرکت داده می‌شود. این دستگاه امواج صوتی ارسال می‌کند که با برخورد به جنین منعکس شده و تصویری از جنین را روی نمایشگر نشان می‌دهد.
سونوگرافی برای اهداف مختلفی انجام می‌شود، از جمله:
- تأیید تاریخ زایمان؛
- بررسی تعداد جنین‌ها؛
- تشخیص مشکلاتی مانند جفت سرراهی یا رشد آهسته جنین؛
- ارزیابی سیستم عصبی مرکزی جنین، مانند مخچه، ستون فقرات و شیارهای مغزی؛
- بررسی صورت، شامل چشم‌ها، بینی، لب‌ها و چانه؛
- بررسی قلب و عروق بزرگ آن؛
- ارزیابی اندام‌های داخلی مانند ریه‌ها، معده، کلیه‌ها و مثانه؛
- بررسی اندام‌های حرکتی مثل بازوها و پاها؛
- بررسی جریان خون بین مادر و جنین (در سونوگرافی داپلر)؛
- ارزیابی دهانه رحم، تخمدان‌ها، مایع آمنیوتیک و جفت؛
- تشخیص ناهنجاری‌های ساختاری مانند شکاف کام.
اکثر سونوگرافی‌های سه‌ماهه دوم در هفته‌های ۱۸ تا ۲۰ برای بررسی آناتومی جنین و اطمینان از رشد طبیعی انجام می‌شوند. زنان با حاملگی پرخطر ممکن است در این دوران سونوگرافی‌های بیشتری نیاز داشته باشند.
انواع سونوگرافی‌های انجام‌شده در سه‌ماهه دوم شامل:
۱. سونوگرافی آنومالی یا سونوگرافی سطح ۲
سونوگرافی آنومالی یک سونوگرافی دقیق است که در سه‌ماهه دوم بارداری برای ارزیابی رشد و توسعه جنین انجام می‌شود. در این سونوگرافی، اندام‌های مختلف جنین به وضوح دیده شده و اندازه‌گیری‌هایی مانند دور سر، شکم و طول استخوان ران صورت می‌گیرد. همچنین، بخش‌های مهمی از بدن جنین مانند قلب، مغز، نخاع، استخوان‌ها، صورت، کلیه‌ها و شکم به دقت بررسی می‌شوند تا از سلامت و رشد طبیعی آن‌ها اطمینان حاصل شود.
۲. سونوگرافی سه‌بعدی
سونوگرافی‌های سه‌بعدی جدید می‌توانند تصاویر واضح‌تر و دقیق‌تری از جنین ارائه دهند، اما این تکنولوژی در همه مراکز به‌طور گسترده در دسترس نیست. همچنین هنوز مشخص نشده که این نوع سونوگرافی نسبت به سونوگرافی‌های دوبعدی در بهبود روند بارداری یا تولد نوزاد سالم عملکرد بهتری داشته باشد.
۳. سونوگرافی داپلر
سونوگرافی داپلر از امواج صوتی برای ارزیابی جریان خون در رگ‌های خونی استفاده می‌کند. این نوع سونوگرافی در جنین می‌تواند نشان دهد که آیا جریان خون به جفت و جنین به‌طور طبیعی انجام می‌شود یا خیر، و به تشخیص مشکلات احتمالی در رشد و سلامت جنین کمک می‌کند.
سایر آزمایشات غربالگری دوم بارداری
پزشکان ممکن است بر اساس سابقه پزشکی مادر، پدر و عوامل خطر موجود، آزمایش‌های بیشتری را توصیه کنند. اگر جنین در معرض خطر ابتلا به بیماری‌های ارثی باشد، مشاوره با متخصص ژنتیک ضروری است.
برخی از آزمایش‌های غربالگری یا تشخیصی می‌توانند به شناسایی موارد زیر کمک کنند:
- بیماری‌های تیروئید؛
- توکسوپلاسموز؛
- هپاتیت C؛
- سیتومگالوویروس (CMV)؛
- بیماری تای ساکس؛
- سندرم ایکس شکننده؛
- بیماری سِل؛
- بیماری نادر عصبی کاناوان.
این آزمایش‌ها تنها پیشنهاد می‌شوند و تصمیم نهایی برای انجام آن‌ها به عهده شماست.
کلام آخر
انجام آزمایش‌های غربالگری دوم بارداری می‌تواند به والدین اطمینان خاطر بدهد و آن‌ها را برای تولد نوزاد آماده‌تر کند. برای انتخاب مناسب‌ترین آزمایش‌ها و همچنین آگاهی از فواید و محدودیت‌های آن‌ها، و درک بهتر نتایج، بهتر است با پزشک خود مشورت کنید. پزشک می‌تواند شما را راهنمایی کرده و توضیح دهد که نتایج آزمایش‌ها چه اطلاعاتی در اختیار شما قرار می‌دهد.
در پایان، حفاظت از سلامت زنان و جنین‌ها برای من به عنوان یک پزشک جراح متخصص زنان و زایمان، یک تعهد عظیم محسوب می‌شود. هدف من ایجاد تجربه‌های ایمن و مطمئن برای هر زن باردار و خانواده‌اش است. در این مسیر، با اطمینان و اعتماد متقابل، هر روز به نقش جذاب و حیاتی که برای سلامت و خوشبختی زنان و خانواده‌ها ایفا می‌کنم، پیش می‌روم. اگر سوال یا نگرانی دارید، همیشه در دسترس هستم تا شما را راهنمایی کنم و حمایت کنم.
با سپاس از شما و آرزوی بهترین‌ها برای سلامتی و شادی برای شما
