ناباروری زنان ممکن است از علل مختلفی ناشی شود، از جمله عدم قادری تخمدان‌ها به تولید تخمک‌های سالم یا عدم مناسب بودن ساختار رحم برای لانه‌گزینی. با این حال، وجود روش‌های متعدد برای درمان ناباروری زنان وجود دارد، که در این مقاله به بررسی دقیق علل مختلف ناباروری زنان و روش‌های تشخیص و درمان آن می‌پردازیم.
چه زمانی می توان گفت که یک زوج نابارور هستند؟
بیشتر متخصصان در زمینه ناباروری معتقدند که اگر یک زوج پس از حداقل یک سال تلاش برای بچه‌داری موفقیتی نداشته باشند، بهتر است به مراکز ناباروری مراجعه کنند. با این حال، برای زنان بالای ۳۵ سال، این مدت زمان کوتاه‌تر است و پس از ۶ ماه عدم باروری، بهتر است با یک پزشک متخصص مشورت کنند.
مواردی که احتمال ناباروری را افزایش میدهد
اگر پریودهای نامنظم دارید یا اصلاً خونریزی ماهانه را تجربه نمی‌کنید، پریودهای خیلی دردناکی را تجربه می‌کنید، به اندومتریوز دچار هستید، به بیماری‌های التهابی لگن مبتلا هستید، یا بیش از یک تجربه‌ی سقط جنین داشته‌اید و قصد فرزندآوری دارید، توصیه می‌شود با پزشک مشورت کنید.
میزان شیوع ناباروری
آمارهای جهانی نشان می‌دهند که حدود ۳۰ درصد از موارد ناباروری مربوط به مردان، ۴۲ درصد مربوط به زنان و ۲۸ درصد ناشی از ترکیب ناباروری زن و مرد هستند. در ایران این آمار متفاوت است؛ بیشتر از نیمی از موارد ناباروری به آقایان تعلق دارد.
شرایط باروری موفق
برای شروع یک بارداری موفق، نیاز است که تمام اندام‌های تولیدمثلی زن و مرد عملکرد سالم داشته باشند و مراحل زیر به‌درستی طی شوند:
۱. رها شدن یک تخمک سالم از تخمدان‌ها.
۲. حرکت تخمک در لوله‌ی فالوپ به سمت رحم.
۳. حرکت اسپرم در مجرای واژن، عبور از رحم و رسیدن به تخمک در لوله‌ی فالوپ.
۴. لقاح اسپرم و تخمک و تشکیل تخم (زیگوت).
۵. حرکت زیگوت لقاح یافته به سمت رحم.
۶. لانه‌گزینی و قرارگیری صحیح زیگوت در رحم، و شروع بارداری.
تجربه، امداد و مراقبتی با عشق
با دکتر فاطمه صالحی
متخصص زنان، زایمان و فلوشیپ فوق تخصصی طب مادر
آفر ویژه دکتر فاطمه صالحی😍
دکتر فاطمه صالحی، متخصص پریناتولوژی با فوق تخصص در حوزه مراقبت و درمان زنان باردار و نوزادان، خدمات خود را در تهران ارائه میدهد. اکنون شما می‌توانید با ارتباط از طریق واتساپ، وی را جهت گرفتن وقت مشاوره ملاقات کرده و از تخفیف 10 درصد نیز بهره‌مند شوید. این فرصت را از دست ندهید و با تماس با دکتر فاطمه صالحی، به بهترین مشاوره و مراقبت برای مراقبت از سلامت شما و نوزادتان دست پیدا کنید.
علت ناباروری زنان
علت‌های ناباروری در زنان می‌تواند متنوع باشد و شامل عوامل زیر می‌شود:
۱. اختلالات تخمدانی: مانند سن کمبود تخمک‌ها (کیست‌های تخمدانی، تخمک‌های نامناسب، آنوواریان پلی‌کیستیک)، نقص افزایش تخمک‌ها و عدم تخمک‌گذاری.
۲. اختلالات رحمی: مانند توکسیته قبل از پریود، پلیپ‌های رحمی، فیبروم‌های رحمی، عفونت‌های رحمی.
۳. اختلالات لوله‌های رحمی: مانند بستری شدن یا عفونت لوله‌های فالوپی، عفونت‌های پیشین یا جراحی‌های لوله‌های رحمی.
۴. اختلالات دیگر: مانند عفونت‌های ناشی از جنسیت، تغییرات در ساختار یا عملکرد داخلی تناسلی، مشکلات هورمونی مانند هیپرپرولاکتینمی و یا استرس روحی و روانی.
با توجه به اینکه هر زن می‌تواند به دلایل مختلفی با مشکل ناباروری مواجه شود، تشخیص دقیق و درمان متناسب با علت مشکل، از اهمیت بالایی برخوردار است.
عوامل مؤثر در ناباروری زنان
بعضی از عوامل که می‌توانند بر ناباروری زنان تأثیرگذار باشند شامل موارد زیر هستند:
۱. سن: بالا رفتن سن می‌تواند توانایی باروری تخمک‌ها را کاهش دهد، به ویژه بالاتر از ۳۵ سال.
۲. مصرف سیگار: مطالعات نشان می‌دهند که سیگار کشیدن می‌تواند احتمال بروز بارداری خارج از رحم را افزایش دهد و همچنین می‌تواند عوارضی نظیر سقط جنین و وزن کم نوزاد را افزایش دهد.
۳. وزن: بالا یا پائین بودن بیش از حد وزن می‌تواند بر تخمک‌گذاری اثر منفی بگذارد. حفظ وزن مناسب و تعادل در تناسب قد و وزن می‌تواند شانس بارداری را افزایش دهد.
۴. روابط جنسی پرخطر: بیماری‌های مقاربتی می‌توانند به لوله‌های فالوپ آسیب برسانند و به علت ناباروری منجر شوند. استفاده مداوم از روش‌های محافظتی مانند کاندوم می‌تواند احتمال انتقال بیماری‌های جنسی را کاهش دهد.
۵. موارد دیگر: مانند مصرف نوشیدنی‌های الکلی، استرس و رژیم غذایی نامناسب نیز می‌توانند در بروز ناباروری زنان تأثیرگذار باشند.
ناباروری زنان چگونه تشخیص داده می شود؟
زمانی که یک زوج برای تشخیص علت ناباروری به مراکز مربوطه مراجعه می‌کنند، در مرحله‌ی اول پزشکان باید تشخیص دهند که آیا علت ناباروری مربوط به زن است یا مرد؛ برای این منظور، مجموعه‌ای از آزمایش‌ها برای هر دو نفر انجام می‌شود.
آزمایش‌های مخصوص تشخیص ناباروری در زنان عبارت‌اند از:
بررسی تخمک‌ها و تخمک‌گذاری
برای ارزیابی تخمک‌گذاری، می‌توان از کیت‌های تشخیصی خانگی استفاده کرد. هورمون LH (هورمون لوتئینیزه) قبل از هر تخمک‌گذاری به اوج خود می‌رسد و این کیت‌ها با اندازه‌گیری میزان هورمون LH در ادرار، تخمک‌گذاری را می‌سنجند.
همچنین، برخی آزمایش‌های خون نیز برای این منظور تجویز می‌شوند. برای مثال، هورمون پروژسترون چند روز پس از تخمک‌گذاری به اوج خود می‌رسد و می‌تواند یک معیار خوب برای ارزیابی تخمک‌گذاری باشد.
هیستروسالپنگوگرافی (عکس رنگی رحم)
در این نوع تصویربرداری، از مایع کنتراست خاصی استفاده می‌شود که در تصویربرداری با استفاده از اشعه‌ی ایکس قابل مشاهده است. این مایع به وسیله‌ی یک لوله‌ی نازک به داخل رحم تزریق شده و سپس وارد لوله‌های فالوپ نیز می‌شود. پس از این مراحل، پزشک یا تکنسین رادیولوژی با استفاده از دستگاه تولیدمثل، با استفاده از اشعه‌ی ایکس عکس‌برداری می‌کند. این روش به پزشک کمک می‌کند تا هرگونه اختلال یا انسداد در لوله‌های فالوپ و رحم را تشخیص دهد.
آزمایش ذخیره‌ی تخمدان
برخی از زنان، به ویژه زنان بالای ۳۵ سال، در معرض خطر کمبود تخمک‌های آماده‌ی باروری هستند. به همین منظور، آزمایش‌هایی برای بررسی کیفیت و کمیت تخمک‌ها به منظور تشخیص مشکلات احتمالی انجام می‌شود.
سایر آزمایش‌های هورمونی
بعضی آزمایش‌های دیگر نیز شامل اندازه‌گیری مواردی مانند تخمک‌گذاری، سطح هورمون‌های غدد تیروئید و هیپوفیز می‌شوند. عدم تعادل در این هورمون‌ها می‌تواند در بروز ناباروری تأثیرگذار باشد. انجام این آزمایش‌ها به پزشک کمک می‌کند تا عوامل مختلف ناباروری را تشخیص دهد و برنامه‌ی درمانی مناسب را تعیین کند.
آزمایش‌های تصویربرداری
نواع آزمایش‌های تصویربرداری مانند سونوگرافی و هیسترسکوپی به پزشک کمک می‌کنند تا اختلالات رحم، لوله‌های فالوپ، و تخمدان‌ها را تشخیص دهند.
در بعضی موارد، به‌عنوان مثال، زمانی که نتایج آزمایش‌های اولیه مبهم باشد، پزشک ممکن است آزمایش‌های تکمیلی دیگری را برای شما تجویز کند.
لاپاراسکوپی
لاپاراسکوپی یک روش تشخیصی است که اندکی تهاجمی‌تر از سایر روش‌های تصویربرداری است. در این روش، پزشک یک برش بسیار کوچک را در شکم شما ایجاد می‌کند و از طریق آن، وسیله‌ای لوله‌مانند وارد فضای شکم می‌شود.
دستگاه لاپاراسکوپ با یک دوربین مجهز شده است که به پزشک این امکان را میدهد که با دقت بالاتری از رحم و تخمدان‌ها بررسی کند. این روش برای تشخیص اختلالاتی نظیر اندومتریوز، آسیب‌دیدگی‌های بافت رحم، انسداد و ناهنجاری‌های لوله‌های فالوپ، و دیگر اختلالات رحم و تخمدان‌ها استفاده می‌شود.
آزمایش‌های ژنتیک
از آزمایش‌های ژنتیک برای تشخیص مشکلات ارثی و ژنتیکی مرتبط با ناباروری استفاده می‌شود. تخمین زده می‌شود که حدود نیمی از موارد ناباروری دارای ریشه‌ی ژنتیکی باشند.
درمان ناباروری زنان
درمان دارویی
بیشتر داروها برای زنانی که با مشکلات تخمک‌گذاری روبرو هستند، اثربخشی دارند. به عنوان مثال، داروهایی نظیر کلومیفن سیترات (کلومید یا سروفن)، داروهای گنادوتروپین (مانند گونال-اف یا فولیستیم، هومون و پرگنیل)، و لتروزول تخمک‌گذاری را تحریک می‌کنند. این داروها ممکن است باعث آزادسازی هم‌زمان چند تخمک شوند و به این ترتیب، شانس بروز بارداری چندقلو نیز افزایش یابد.
پزشکان همچنین از داروی گنادوتروپین برای درمان ناباروری‌های بدون دلیل مشخص نیز استفاده می‌کنند. متفورمین نیز یک داروی است که برای درمان ناباروری، به ویژه در زنانی که به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (تنبلی تخمدان) یا مقاومت به انسولین دچار هستند، تجویز می‌شود.
درمان با تلقیح داخل رحمی اسپرم (IUI)
این روش که به عنوان “تلقیح مصنوعی” یا “IUI” شناخته می‌شود، در آن پزشک اسپرم‌ها را با استفاده از یک مایع شست‌وشو مخصوص تمیز می‌کند و سپس در زمان تخمک‌گذاری، اسپرم‌ها را به طور مستقیم در رحم قرار میدهد. پزشک اغلب همراه با انجام این روش، داروهایی که می‌توانند تخمک‌گذاری را تحریک کنند، نیز به بیمار تجویز می‌کند.
درمان با لقاح خارج از رحم (IVF)
لقاح خارج از رحم یکی از روش‌های معمول در درمان ناباروری است. در این روش، ابتدا نمونه‌ی اسپرم از مرد گرفته می‌شود. سپس با مصرف داروهای گنادوتروپین، تخمک‌گذاری در بدن شما تحریک می‌شود. تخمک‌های آزادشده سپس با استفاده از سوزن‌های مخصوص و با کمک دستگاه سونوگرافی از بدن شما جمع‌آوری می‌شوند.
یکی از ویژگی‌های این روش این است که شما می‌توانید برخی از تخمک‌های بارورشده را برای استفاده در بارداری‌های بعدی فریز کنید.
درمان با میکرواینجکشن (تزریق درون سیتوپلاسمی اسپرم یا ICSI)
این روش که به عنوان “ICSI” (تزریق مستقیم اسپرم به تخمک) شناخته می‌شود، تا حد زیادی شبیه به IVF است با این تفاوت که در مرحله‌ی لقاح، پزشک از سوزن‌های مخصوص برای تزریق یک اسپرم به صورت مستقیم به داخل تخمک استفاده می‌کند. این روش معمولاً در مواردی که تعداد اسپرم‌های مرد کمتر از حالت طبیعی استفاده می‌شود، به‌ویژه زمانی که به دلایل مختلفی مانند اختلالات در اسپرم‌ها، مشکلات در تولید یا انتقال اسپرم، یا موارد دیگر، تعداد اسپرم‌ها کاهش یافته باشد.
درمان با جراحی لاپاروسکوپی
این روش درمانی در زنانی که به بیماری‌های لگن و شکم یا انسداد لوله‌های فالوپ دچارند کاربرد دارد. در جراحی لاپاراسکوپی، پزشک با استفاده از وسیله‌ای به نام لاپاروسکوپ، مشکلاتی مانند اندومتریوز، کیست تخمدان و انسداد لوله‌های فالوپ را برطرف می‌کند. این روش به عنوان یک روش جراحی کم تهاجمی شناخته می‌شود که امکان بازکردن و بازسازی لوله‌های فالوپ، از بین بردن توده‌های بدخیم و بهبود شرایط داخلی رحم را فراهم می‌آورد.
درمان با جراحی هیسترکتومی
در جراحی هیستروسکوپی، پزشک از طریق مجرای واژن و دهانه‌ی رحم و بدون نیاز به برش، مشکلاتی مانند فیبروم و پولیپ رحم را برطرف می‌کند. این جراحی از یک وسیله به نام هیستروسکوپ استفاده می‌کند که امکان مشاهده دقیق و انجام عمل جراحی در داخل رحم را فراهم می‌آورد. همچنین، اگر انسداد لوله‌های فالوپ وجود داشته باشد، پزشک می‌تواند با استفاده از این روش آنها را نیز برطرف کند، اما در این مورد ممکن است نیاز به روش‌های دیگری همچون لاپاراسکوپی برای تعمیر لوله‌ها باشد.
درمان با روش‌های ZIFT و GIFT
بله، این دو روش، یعنی ZIFT و GIFT، شباهت‌هایی با روش IVF (لقاح خارج از رحم) دارند. در همه این روش‌ها، تخمک و اسپرم از بدن زن و مرد جمع‌آوری می‌شوند و سپس برای القای بارداری در بدن مادر جای‌گذاری می‌شوند. اما هر یک از این روش‌ها دارای تفاوت‌های خاصی نیز هستند:
1. ZIFT (Zygote Intrafallopian Transfer):
– در این روش، تخمک و اسپرم در آزمایشگاه با هم لقاح می‌شوند و زیگوت (تخمک لقاح‌یافته) پس از 24 ساعت در لوله‌های فالوپ بدن مادر جای‌گذاری می‌شود.
– این روش معمولاً برای زوج‌هایی استفاده می‌شود که مشکلی در انتقال زیگوت ایجاد شده به رحم ندارند.
2. GIFT (Gamete Intrafallopian Transfer):
– در GIFT، تخمک و اسپرم به صورت مخلوط در لوله‌ی فالوپ بدن مادر قرار می‌گیرند و لقاح درون بدنی اتفاق می‌افتد.
– در این روش، زیگوت تشکیل نمی‌شود و انتقال تخمک و اسپرم به لوله‌های فالوپ با هدف فرآیند طبیعی‌تری از لقاح استفاده می‌شود.
هر دو روش ZIFT و GIFT به منظور افزایش شانس باروری در زوج‌هایی که مشکلاتی مانند انسداد لوله‌های فالوپ دارند، استفاده می‌شوند.
درمان ناباروری زنان با تخمک اهدائی
این روش که به عنوان تخمک‌گذاری اهدائی شناخته می‌شود، برای زنانی که به مشکلات تخمک‌گذاری دچارند یا تخمک‌های خودشان قابلیت باروری ندارند، مناسب است. در این روش:
1. اهدای تخمک: فرد دیگری که به عنوان داوطلب آماده‌ی اهدای تخمک است، تخمک‌های خود را به آزمایشگاه اهدا می‌کند.
2. لقاح: تخمک‌های اهدائی در آزمایشگاه با اسپرم لقاح می‌شوند و زیگوت‌های حاصله تشکیل می‌شود.
3. انتقال زیگوت: زیگوت‌های حاصله پس از لقاح، به رحم زن تخمک‌گیر (مادر قرارگیری) انتقال داده می‌شود. این انتقال معمولاً با استفاده از روش IVF (لقاح خارج از رحم) انجام می‌شود.
از این روش بهره‌برداری می‌شود تا زوج‌هایی که به دلیل مشکلات تخمک‌گذاری خود قادر به باروری نیستند، فرصتی برای باروری و بارداری داشته باشند.
درمان با رحم جایگزین
می‌توان گفت رحم جایگزین یکی از روش‌های فرزندآوری برای زنانی است که به دلیل مشکلات رحمی قادر به باروری نیستند. در این روش، تخمک و اسپرم از بدن زوج جمع‌آوری شده و پس از لقاح در آزمایشگاه، به رحم فرد داوطلب (رحم جایگزین) انتقال داده می‌شود.
کلام آخر
ناباروری زنان در بسیاری از موارد قابل درمان است؛ و حتی در صورت عدم درمان، می‌توان از روش‌های جایگزین مانند تخمک یا رحم اهدایی بهره برد. اگر پس از یک سال تلاش برای بارداری موفق نشده‌اید، با پزشک خود مشورت کنید. پزشک آزمایش‌هایی را برای شناسایی مشکل در زوجین تجویز می‌کند و پس از شناسایی ریشه‌ی مشکل، روش‌های درمانی مناسب را به شما معرفی خواهد کرد.
در پایان، حفاظت از سلامت زنان و جنین‌ها برای من به عنوان یک پزشک جراح متخصص زنان و زایمان، یک تعهد عظیم محسوب می‌شود. هدف من ایجاد تجربه‌های ایمن و مطمئن برای هر زن باردار و خانواده‌اش است. در این مسیر، با اطمینان و اعتماد متقابل، هر روز به نقش جذاب و حیاتی که برای سلامت و خوشبختی زنان و خانواده‌ها ایفا می‌کنم، پیش می‌روم. اگر سوال یا نگرانی دارید، همیشه در دسترس هستم تا شما را راهنمایی کنم و حمایت کنم.
