افتادگی واژن یا پرولاپس واژن وضعیتی است که در آن واژن از موقعیت طبیعی خود حرکت کرده و تغییر شکل میدهد. این مشکل زمانی رخ میدهد که به دلایل مختلف قسمت بالای واژن یا لبههای آن ضعیف شده و به داخل کانال واژن فرو میرود. البته افتادگی واژن تنها به این شکل محدود نمیشود و انواع مختلفی از این مشکل وجود دارد.
در موارد شدیدتر، بخش بالایی واژن یا حتی اندامهایی مانند رحم و مثانه از دهانه واژن بیرون میزنند. این برآمدگیها میتوانند مشکلات مختلفی برای زنان ایجاد کنند که شدت آنها بسته به علائم و نشانهها، از خفیف تا شدید متغیر است.
در صورتی که چنین مشکلی ایجاد شود، ضروری است که برای دریافت درمانهای مناسب، فوراً به پزشک متخصص زنان مراجعه کنید. در ادامه، دلایل، عوامل و علائم پرولاپس واژن را بررسی خواهیم کرد تا اطلاعات کاملی در این زمینه به دست آورید.
آفر ویژه دکتر فاطمه صالحی
دکتر فاطمه صالحی، متخصص پریناتولوژی با فوق تخصص در حوزه مراقبت و درمان زنان باردار و نوزادان، خدمات خود را در تهران ارائه میدهد. اکنون شما میتوانید با ارتباط از طریق واتساپ، وی را جهت گرفتن وقت مشاوره ملاقات کرده و از تخفیف 10 درصد نیز بهرهمند شوید. این فرصت را از دست ندهید و با تماس با دکتر فاطمه صالحی، به بهترین مشاوره و مراقبت برای مراقبت از سلامت شما و نوزادتان دست پیدا کنید.
افتادگی واژن چیست؟
واژن که به عنوان کانال زایمان نیز شناخته میشود، تونلی است که رحم را به خارج از بدن زن متصل میکند. این اندام یکی از اجزای مهم دستگاه تناسلی زنان است که در ناحیه لگن قرار دارد. واژن و سایر اندامهای تناسلی توسط ماهیچهها و بافتهای مختلف در جای خود نگهداشته میشوند، که این ماهیچهها به هم متصل شده و ساختار حمایتی برای آنها ایجاد میکنند. با گذشت زمان، این ساختار حمایتی ممکن است ضعیف شود.
علت پرولاپس واژن، ضعیف شدن ماهیچههایی است که از اندامهای ناحیه لگن حمایت میکنند. زمانی که این ماهیچهها ضعیف شوند، اندامهایی مانند رحم، مثانه، رکتوم یا مجرای ادرار میتوانند به داخل واژن افتاده و مشکلاتی را به وجود آورند.
در موارد شدیدتر، ضعف ماهیچهای میتواند به حدی برسد که اندامها از واژن بیرون بزنند. در نتیجه، فشارهای وارده موجب میشود که واژن از محل طبیعی خود جابهجا شده و بیرون زدگی واژن در زنان ایجاد شود. این ضعیفشدن ماهیچهها میتواند به دلایل مختلفی اتفاق بیفتد.
علت افتادگی واژن چیست؟
دلایل متعددی میتوانند باعث افتادگی واژن شوند، اما مهمترین و شایعترین علت آن، بروز این مشکل پس از زایمان طبیعی است. بهویژه در زنانی که چندین زایمان طبیعی داشتهاند، بیرونزدگی رحم رایجتر است. فشار ناشی از زایمان میتواند ماهیچههای لگن را کشیده و ضعیف کند، و این مشکل بهویژه در زایمانهای دشوار شدیدتر میشود.
یائسگی نیز یکی از عوامل مؤثر در بروز پرولاپس است. با افزایش سن و کاهش سطح استروژن در دوران یائسگی، ماهیچههای ناحیه لگن بهتدریج ضعیف میشوند و به اندامهای لگن اجازه میدهند تا به داخل واژن بیفتند. این مشکل در زنانی که یائسگی را پس از زایمانهای سخت تجربه کردهاند، بیشتر بهوجود میآید.
عوامل دیگری مانند سیگار کشیدن، اضافهوزن، افزایش سن، سرفههای مداوم ناشی از بیماریهای مزمن ریوی، یبوست مزمن، بلند کردن اجسام سنگین و موارد مشابه میتوانند به ضعف ماهیچهها و بروز پرولاپس واژن منجر شوند. این عوامل بهطور کلی از مهمترین دلایل ضعیف شدن ماهیچهها و بیرون زدگی واژن هستند.
علائم افتادگی واژن
در بسیاری از موارد، پرولاپس واژن ممکن است هیچگونه علامت یا نشانهای نداشته باشد. برخی افراد ممکن است در طول زندگی خود هیچ علائمی از پرولاپس نداشته باشند و تنها در معاینه توسط متخصص زنان و زایمان این مشکل تشخیص داده شود.
با این حال، مهمترین علائم و نشانههای رایج پرولاپس و بیرونزدگی واژن عبارتند از:
- احساس پری و سنگینی در ناحیه واژن
- درد، ناراحتی، فشار و سنگینی در ناحیه لگن که معمولاً در طول روز، بهویژه در بعدازظهر، شدت مییابد
- احساس وجود یک توده در دهانه واژن
- حس نشستن روی یک توپ
- درد شدید در ناحیه کمر که با دراز کشیدن تسکین مییابد
- نیاز به دفع ادرار بیش از حد معمول
- مشکل در تخلیه کامل مثانه هنگام ادرار
- عفونتهای مکرر مثانه
- خونریزی غیرطبیعی از واژن
- نشت ادرار هنگام سرفه، عطسه، خنده، رابطه جنسی یا ورزش
- درد شدید در هنگام رابطه جنسی
- مشکل یا درد هنگام دفع مدفوع یا یبوستهای مزمن
افتادگی واژن نشانه چیست؟
در واقع، پرولاپس واژن میتواند نشانهای از ضعف ماهیچههای حمایتی اندامهای تناسلی مانند رحم و واژن باشد. به عبارت دیگر، زمانی که فشار زیادی به عضلات کف لگن وارد میشود، این عضلات دیگر قادر به حمایت و نگهداری از اندامهای تناسلی نیستند و در نتیجه این اندامها از موقعیت طبیعی خود خارج میشوند.
انواع افتادگی واژن
نکتهی مهم در مورد پرولاپس این است که این مشکل میتواند به اشکال مختلفی رخ دهد و هر یک ممکن است مشکلات خاص خود را به همراه داشته باشد. به همین دلیل، بیرونزدگی واژن به دستههای مختلفی تقسیمبندی میشود تا شدت و نوع آن به درستی شناسایی و درمان شود.
۱. افتادگی قدامی واژن
یکی از رایجترین انواع پرولاپس، زمانی است که دیواره بالایی واژن شکل طبیعی خود را از دست میدهد و به داخل کانال واژن یا حتی پایینتر از آن حرکت میکند. این نوع افتادگی معمولاً به دلیل ضعف ماهیچهها و بافتهای اطراف واژن و ناحیه لگن اتفاق میافتد، که در نتیجه توانایی نگهداری واژن از بین میرود. همچنین، افتادگی قدامی میتواند به عنوان یک عارضه جانبی پس از جراحی رحم (هیسترکتومی) نیز بروز کند.
۲. افتادگی واژن همراه با پرولاپس رحم
یکی دیگر از انواع پرولاپس، افتادگی رحم است. در این شرایط، عضلات و رباطهای ناحیه لگن بهطور غیرطبیعی کشیده میشوند و دیگر قادر به حمایت و نگهداری از رحم نیستند، که در نتیجه رحم دچار افتادگی میشود. در برخی موارد، رحم حتی به داخل واژن پایین میآید. این مشکل معمولاً پس از یک بارداری و زایمان دشوار رخ میدهد. همچنین، عوامل دیگری مانند یبوست مزمن، چاقی و بلندکردن مکرر اجسام سنگین میتوانند به بروز افتادگی رحم منجر شوند.
۳. افتادگی واژن همراه با افتادگی مثانه
این نوع از بیرون زدگی واژن به نام پرولاپس قدامی یا سیستوسل شناخته میشود، که در آن مثانه به دلیل ضعیف شدن بافتهای حمایتی و دیواره واژن به داخل کانال واژن پایین میآید. این مشکل زمانی رخ میدهد که بافتهای اطراف مثانه و دیواره واژن از قدرت کافی برای نگهداری مثانه برخوردار نباشند. مشابه به افتادگی رحم، عواملی مانند زایمان سخت، یبوست مزمن، چاقی و بلند کردن اجسام سنگین میتوانند به بروز این وضعیت منجر شوند.
۴. پرولاپس رکتوسل
پرولاپس خلفی واژن یا رکتوسل زمانی رخ میدهد که دیواره نازک بین رکتوم و واژن ضعیف میشود و باعث افتادگی دیواره واژن به سمت داخل میشود. همانند دیگر انواع پرولاپس، عواملی مانند چاقی، عوارض ناشی از زایمان، بلند کردن اجسام سنگین و یبوست مزمن میتوانند در ایجاد این وضعیت مؤثر باشند و موجب بروز بیرون زدگی واژن شوند.
۵. پرولاپس انتروسل
حالت دیگری از افتادگی واژن که به آن انتروسل گفته میشود، زمانی رخ میدهد که بخشهای گوارشی به واژن فشار وارد کنند. این وضعیت زمانی اتفاق میافتد که روده تحتانی به داخل حفره لگن پایین میرود و به قسمت بالایی واژن فشار وارد میکند. این برآمدگی معمولاً نتیجه عواملی مشابه دیگر انواع پرولاپس، مانند زایمان سخت، یبوست مزمن و بلندکردن اجسام سنگین است.
وقتی ماهیچههای حمایتکننده دستگاه تناسلی ضعیف میشوند، بیرون زدگی واژن رخ میدهد. عواملی مانند زایمانهای سخت یا مکرر، سرفه مزمن و یبوست مداوم از جمله دلایل اصلی این مشکل هستند.
تشخیص افتادگی واژن
افتادگی واژن معمولاً از طریق معاینه دقیق لگن توسط پزشک متخصص زنان تشخیص داده میشود. در طول معاینه، ممکن است پزشک از بیمار بخواهد در وضعیتی مشابه دفع مدفوع قرار بگیرد تا فشار وارد شده به ناحیه لگن، معاینه واژن را تسهیل کند.
در این معاینه، متخصص زنان از بیمار میخواهد که عضلات کنترل ادرار خود را بهطور مداوم سفت و شل کند. این اقدام به پزشک کمک میکند تا قدرت ماهیچههای حمایتکننده از اندامهای تناسلی داخل لگن (مانند واژن، رحم و مثانه) را ارزیابی کند.
در مواردی که نشانههای بیرون زدگی واژن به مشکلات ادراری مربوط میشود، ممکن است آزمایشات بیشتری برای بررسی عملکرد مثانه انجام شود. این آزمایشها معمولاً تحت عنوان تستهای یورودینامیک شناخته میشوند. با استفاده از اوروفلومتری، پزشک میتواند میزان و قدرت جریان ادرار را اندازهگیری کند. همچنین سیستومتروگرام میزان پر شدن مثانه را تعیین میکند.
برای تشخیص دقیقتر، ممکن است پزشک درخواست انواع آزمایشات تصویربرداری از لگن را بدهد. سونوگرافی لگن، امآرآی کف لگن و سیتیاسکن شکمی و لگن میتوانند تصاویری واضح از اندامهای لگنی ارائه دهند که به تشخیص پرولاپس واژن کمک میکند.
عوامل افزایشدهندهی ریسک ابتلا به بیرونزدگی واژن
علاوه بر دلایل ذکر شده برای پرولاپس در زنان، برخی عوامل تشدیدکننده میتوانند ریسک بروز این مشکل را افزایش دهند و سبب شوند که برخی زنان بیشتر در معرض خطر بیرون زدگی واژن قرار گیرند. بهویژه، احتمال بروز این مشکل در زنانی که زایمان واژینال داشتهاند، بهویژه اگر زایمان آنها سخت و پیچیده باشد، بیشتر است. در این موارد، ریسک پرولاپس واژن پس از زایمان طبیعی بسیار بالاتر خواهد بود.
زنانی که یائسگی زودرس دارند نیز بیشتر در معرض این خطر هستند. سیگار کشیدن میتواند ریسک بیرون زدگی واژن را افزایش دهد. علاوه بر این، اگر در خانواده فرد (مانند مادر یا خواهر) سابقه افتادگی اندامهای تناسلی وجود داشته باشد، احتمال بروز این مشکل در فرد افزایش مییابد.
برخی بیماریهای نادر مانند اکستروفی مثانه نیز میتوانند ریسک ابتلا به این مشکل را افزایش دهند. همچنین، افرادی که جراحی یا پرتودرمانی در ناحیه لگن داشتهاند یا جراحی برداشتن رحم (هیسترکتومی) را تجربه کردهاند، بیشتر مستعد بیرون زدگی واژن هستند.
خطرات و عوارض افتادگی واژن
عوارض و خطرات ناشی از پرولاپس واژن به نوع اندامی که درگیر شده و مشکلات و نشانههای مرتبط با افتادگی بستگی دارد. در بسیاری از موارد، پرولاپس بهعنوان یک وضعیت خطرناک در نظر گرفته نمیشود.
با این حال، این مشکل میتواند کیفیت زندگی فرد را تحت تأثیر قرار دهد و آن را کاهش دهد. در موارد شدید، اگر رحم یا دهانه آن از واژن بیرون بزند، ممکن است در واژن زخمهایی ایجاد شود. مشکلات رودهای و یبوست نیز از عوارض رایج پرولاپس به شمار میآید.
اگر بیرون زدگی واژن همراه با افتادگی مثانه باشد، خطر ابتلا به عفونتهای دستگاه ادراری بهشدت افزایش مییابد. همچنین، مشکلاتی مانند اختلال در ادرار کردن و درد هنگام برقراری رابطه جنسی میتواند از دیگر عوارض این وضعیت باشد که در صورت عدم درمان، شدت مییابد.
پیشگیری از پرولاپس واژن
در بسیاری از موارد، جلوگیری کامل از افتادگی واژن غیرممکن است، اما برخی عادات و تغییرات در سبک زندگی میتوانند به کاهش خطر ابتلا به پرولاپس کمک کنند. این اقدامات شامل موارد زیر میباشد:
- انجام ورزشهای منظم و تمرینات کگل
- حفظ وزن سالم و کاهش وزن در صورت اضافهوزن
- پیروی از یک رژیم غذایی متعادل و سالم
- ترک سیگار و خودداری از مصرف دخانیات
- استفاده از تکنیکهای صحیح برای بلند کردن اجسام و اجتناب از حمل بارهای سنگین
- درمان بیماریهای مزمن ریوی و مدیریت سرفههای شدید
- کاهش استرس و انجام فعالیتهای ورزشی منظم.
درمان افتادگی واژن
برای درمان افتادگی واژن، گزینههای درمانی مختلفی وجود دارد که بسته به شدت بیماری، علائم و مشکلاتی که برای فرد ایجاد کرده است، ممکن است متفاوت باشند. درمانها میتوانند شامل روشهای غیرجراحی و جراحی باشند. بسیاری از این گزینهها مشابه درمانهای افتادگی رحم هستند.
گاهی اوقات، ممکن است ترکیبی از چندین روش درمانی برای فرد در نظر گرفته شود. در برخی موارد، نیاز به درمان خاصی وجود ندارد و فرد میتواند با رعایت نکات درمانی ساده در خانه از بروز مشکلات جدی جلوگیری کند. درمانهای دارویی نیز ممکن است در مراحل اولیه بیماری یا بهعنوان روش درمانی تکمیلی استفاده شوند.
برای تعیین نوع درمان مناسب برای بیرون زدگی واژن، پزشک زنان عوامل مختلفی را بررسی میکند، از جمله سلامت عمومی فرد، سن، شدت افتادگی و اینکه آیا فرد در آینده قصد بارداری دارد یا از نظر کیفیت رابطه جنسی نیازمند درمان است. در برخی روشهای درمانی، ممکن است فرد نتواند باردار شود یا رابطه جنسی را ادامه دهد. بهعنوان مثال، در روش جراحی بخیهزدن واژن (Colpocliesis)، فرد قادر به داشتن رابطه جنسی نخواهد بود. این روش معمولاً برای افراد مسنتر توصیه میشود.
۱. داروهای رفع افتادگی واژن
در بسیاری از موارد، پزشک ممکن است درمان دارویی را برای تقویت عضلات واژن در نظر بگیرد. داروهای استروژن میتوانند به تقویت عضلات داخل و اطراف واژن کمک کنند. با این حال، مصرف این داروها برای برخی از زنان، بهویژه کسانی که مبتلا به سرطان هستند یا خطر لخته شدن خون دارند، توصیه نمیشود.
در موارد خفیف بیرون زدگی واژن، استروژن ممکن است برای کاهش علائم افتادگی و بیرون زدگی، مانند بیاختیاری ادرار، تجویز شود. در موارد شدیدتر بیماری، داروهای استروژنی ممکن است همراه با سایر درمانها برای بهبود وضعیت استفاده شوند.
۲. استفاده از روش پساری برای رفع بیرون زدگی واژن
یکی از روشهای غیرجراحی درمان بیرون زدگی واژن استفاده از پساری است. پساری یک وسیله پلاستیکی پزشکی است که بهطور ایمن و سازگار با بدن وارد واژن میشود و بافتهای برآمده را در موقعیت مناسب نگه میدارد. این روش میتواند برای درمان افتادگی رحم یا لبههای واژن نیز مورد استفاده قرار گیرد. پساری در اشکال مختلفی وجود دارد و معمولاً بهصورت یک دونات کوچک پلاستیکی طراحی شده است.
این روش ساده، غیرتهاجمی و بسیار مؤثر است و نیازی به جراحی ندارد. فرد بهراحتی میتواند پساری را خود به داخل واژن قرار دهد و از آن برای کاهش مشکلات ناشی از افتادگی واژن بهرهبرداری کند. معمولاً این درمان در موارد متوسط بیماری برای پشتیبانی از دیوارههای واژن تجویز میشود.
۳. جراحی بیرون زدگی واژن
یکی دیگر از روشهای درمان پرولاپس واژن، جراحی تهاجمی یا عمل زیبایی واژن است. این روش معمولاً در موارد شدید و زمانی که علائم مشکلات ایجاد شده بسیار آزاردهندهاند و روشهای دیگر مؤثر نبودهاند، انتخاب میشود. روشهای جراحی مختلفی برای این درمان وجود دارد که بر اساس وضعیت بیمار، جراح زنان مناسبترین گزینه را انتخاب میکند.
در این روش جراحی، اندامهای لگن به موقعیت طبیعی خود بازمیگردند و در جای خود ثابت میشوند. برای تقویت عضلات ضعیف کف لگن، از بافتهای اهداکننده یا مواد مصنوعی استفاده میشود. این جراحی میتواند از طریق کانال واژن یا با انجام برشهای کوچک بهصورت لاپاروسکوپی انجام گیرد.
روشهای جراحی دیگری نیز وجود دارند که بهعنوان جراحیهای کمتر تهاجمی شناخته میشوند. در این روشها، جراح زنان از تکنیکهای خاص برای ترمیمبیرون زدگی واژن استفاده میکند. یکی از این روشها، colposuspension نام دارد.
۴. درمان خانگی بیرون زدگی واژن
درمانهای خانگی برای رفع افتادگی واژن ممکن است متنوع و مختلف باشند. برخی از این روشها شامل تمرینات ورزشی بهمنظور تقویت ماهیچهها و عضلات کف لگن هستند. در روش دیگر، کاهش وزن بهعنوان یک شیوه مؤثر برای کاهش علائم و نشانههای پرولاپس واژن توصیه میشود.
کاهش وزن میتواند فشار اضافی روی مثانهها و اندامهای لگنی را کاهش داده و به بهبود علائم کمک کند. تغییر سبک زندگی و رعایت رژیم غذایی سالم، بهویژه افزایش مصرف سبزیجات و مواد غذایی فیبردار که به بهبود عملکرد گوارش و تسهیل دفع کمک میکنند، از جمله روشهایی هستند که میتوانند علائم بیرون زدگی واژن را کاهش دهند. همچنین، مصرف برخی ویتامینها میتواند در مراحل اولیه و خفیف بیرون زدگی واژن به فرد کمک کند.
۵. درمان پرولاپس واژن با تمرینات کگل
یکی از روشهای درمانی برای رفع افتادگی واژن، تمرینات تقویتکننده ماهیچههاست که به آن ورزش کگل گفته میشود. در این تمرینات، باید ماهیچههایی که مسئول نگهداشتن ادرار هستند، منقبض شوند و سپس بهآرامی آزاد گردند.
این ماهیچهها که به آنها عضلات کف لگن گفته میشود، باید در زمانهایی غیر از زمان ادرار کردن تقویت شوند. توصیه میشود که تمرینات کگل حداقل سه بار در روز انجام شوند و هر بار بین ۸ تا ۱۰ بار تکرار شوند. فیزیوتراپیستها نیز میتوانند در این زمینه به افراد کمک کنند. این روش درمانی بهویژه در موارد خفیف برای تقویت عضلات کف لگن مؤثر است.
افتادگی واژن و ارتباط آن با افتادگی رحم و مثانه
بیماریهای مربوط به رحم و مثانه میتوانند از علل رایج بیرون زدگی واژن باشند. برای مثال، هیسترکتومی، که جراحی برداشتن رحم است و معمولاً برای درمان افتادگی رحم انجام میشود، میتواند عاملی برای بروز مشکل بیرون زدگی واژن باشد. در این حالت، که به آن پرولاپس واژن بعد از هیسترکتومی گفته میشود، معمولاً طاق واژن به سمت کانال واژن پایین میآید.
در برخی موارد، افتادگی رحم میتواند باعث شود که رحم به داخل واژن بلغزد و در موارد شدیدتر، خود رحم از دهانه واژن بیرون بزند. همچنین، افتادگی مثانه میتواند با افتادگی واژن ارتباط داشته باشد. در این شرایط، هم خود مثانه و هم مجرای ادرار ممکن است به داخل واژن برآمده و موجب بروز بیرون زدگی واژن شوند.
نتیجهگیری
در این بخش با بیرون زدگی واژن و علائمی که ممکن است احساس بیرون زدگی واژن را ایجاد کنند آشنا شدید. افتادگی واژن یک مشکل جدی است که ناشی از ضعف ماهیچههای نگهدارنده دستگاه تناسلی در ناحیه لگن میباشد. عوامل مختلفی باعث ضعف این ماهیچهها میشوند که از مهمترین آنها میتوان به زایمانهای مکرر یا سخت، یائسگی و یبوست مزمن اشاره کرد. یکی از شایعترین علائم پرولاپس واژن، خروج ناخواسته ادرار هنگام سرفه یا عطسه است.
علائم و نشانههای این بیماری باید بهطور جدی پیگیری شوند. اگرچه این مشکل در ابتدا ممکن است خطرناک به نظر نرسد، اما به دلیل تأثیر آن بر کیفیت زندگی زنان، درمان بیرون زدگی واژن باید در اسرع وقت آغاز شود.
بنابراین، در صورت مشاهده هر یک از این علائم، بهتر است فوراً به متخصص زنان و زایمان مراجعه کرده و معاینه دقیق واژن و دستگاه تناسلی انجام شود تا بهترین روش درمانی انتخاب گردد. اقدام بهموقع میتواند نیاز به جراحیهای سنگین را کاهش دهد. هنگام مراجعه به پزشک، حتما باید شرایط جسمانی و وضعیت زندگی خود را با او در میان بگذارید تا درمان مناسب برای شما انتخاب شود.
در پایان، حفاظت از سلامت زنان و جنینها برای من به عنوان یک پزشک جراح متخصص زنان و زایمان، یک تعهد عظیم محسوب میشود. هدف من ایجاد تجربههای ایمن و مطمئن برای هر زن باردار و خانوادهاش است. در این مسیر، با اطمینان و اعتماد متقابل، هر روز به نقش جذاب و حیاتی که برای سلامت و خوشبختی زنان و خانوادهها ایفا میکنم، پیش میروم. اگر سوال یا نگرانی دارید، همیشه در دسترس هستم تا شما را راهنمایی کنم و حمایت کنم.