آزمایش خون بارداری، که به آن آزمایش بتا نیز گفته می‌شود، یکی از روش‌های تشخیصی برای تعیین بارداری است که پزشک ممکن است در شرایطی فراتر از تشخیص ساده بارداری آن را تجویز کند. این آزمایش جزو تست‌های روتین تشخیصی محسوب نمی‌شود و معمولاً به دلایل خاصی درخواست می‌شود. در این مقاله از خانم دکتر فاطمه صالحی بهترین متخصص پریناتولوژی در تهران، شما با انواع آزمایش خون حاملگی، دلایل تجویز آن، بهترین زمان برای انجام، نحوه تفسیر نتایج، و علل احتمالی منفی یا مثبت کاذب و میزان دقت این آزمایش آشنا خواهید شد.
تجربه، امداد و مراقبتی با عشق
با دکتر فاطمه صالحی
متخصص زنان، زایمان و فلوشیپ فوق تخصصی طب مادر
آفر ویژه دکتر فاطمه صالحی
دکتر فاطمه صالحی، متخصص پریناتولوژی با فوق تخصص در حوزه مراقبت و درمان زنان باردار و نوزادان، خدمات خود را در تهران ارائه می‌دهد. اکنون شما می‌توانید با ارتباط از طریق واتساپ، وی را جهت گرفتن وقت مشاوره ملاقات کرده و از تخفیف 10 درصد نیز بهره‌مند شوید. این فرصت را از دست ندهید و با تماس با دکتر فاطمه صالحی، به بهترین مشاوره و مراقبت برای مراقبت از سلامت شما و نوزادتان دست پیدا کنید.
بهترین متخصص زنان درتهران
دکتر فاطمه صالحی، متخصص زنان و زایمان با فلوشیپ پریناتولوژی (طب مادر و جنین)، یکی از پزشکان برجسته و با تجربه در حوزه تخصصی خود در تهران هستند. ایشان بیش از ۱۵ سال تجربه حرفه‌ای در زمینه پزشکی و درمان‌های تخصصی زنان و زایمان دارند و به عنوان یکی از متخصصین برجسته در این زمینه شناخته می‌شوند.
دکتر صالحی تحصیلات خود را در دانشگاه علوم پزشکی تهران آغاز کردند و موفق به دریافت مدرک پزشکی عمومی از این دانشگاه شدند. پس از آن، برای ادامه تحصیلات خود، تخصص زنان و زایمان را در دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی گذراندند. علاوه بر این، ایشان دوره فلوشیپ پریناتولوژی را نیز در دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی گذرانده‌اند که این دوره به ایشان توانایی ارائه مراقبت‌های ویژه در دوران بارداری، مراقبت‌های قبل و بعد از زایمان و درمان‌های خاص مربوط به بارداری‌های پرخطر را می‌دهد.
آزمایش خون بارداری (آزمایش بتا) چیست؟
یکی از دقیق‌ترین روش‌های تشخیص بارداری، آزمایش خون بارداری یا همان آزمایش بتا است. در این روش، میزان گنادوتروپین جفتی انسان (hCG) در نمونه خون اندازه‌گیری می‌شود؛ هورمونی که به‌طور طبیعی حدود ۱۰ روز پس از لقاح آغاز به تولید می‌کند. در بارداری‌های سالم، سطح hCG به سرعت در اوایل بارداری افزایش می‌یابد و به بروز علائم اولیه کمک می‌کند. برخی پزشکان این آزمایش را در دوره‌های زمانی مشخص تکرار می‌کنند تا از روند طبیعی افزایش هورمون و پیشرفت بارداری مطمئن شوند.
نتیجه این تست اطلاعات مهمی در خصوص وضعیت سلامت مادر و جنین به پزشک ارائه می‌دهد. از دیگر مزایای کلیدی این آزمایش، توانایی تشخیص حتی مقادیر کم hCG در خون است. معمولاً پزشکان این آزمایش را در موارد خاص تجویز کرده و برای تأیید بارداری از آزمایش‌های دیگری مانند تست بی بی چک یا سونوگرافی اکتواسطه نیز استفاده می‌کنند.
بهترین زمان آزمایش خون بارداری چه‌زمانی است؟
تست خون بارداری می‌تواند از ۳ تا ۴ روز پس از لانه‌گزینی یا ۱۱ تا ۱۲ روز پس از تخمک‌گذاری (تقریباً ۱ تا ۲ روز قبل از تأخیر قاعدگی) نتیجه مثبت بدهد. برخلاف آزمایش ادرار بارداری که بهترین زمان انجام آن صبح و با اولین ادرار صبحگاهی است، آزمایش خون بارداری در هر ساعتی از شبانه‌روز قابل اجراست.
انواع آزمایش خون بارداری
به طور کلی، تست خون بارداری به دو نوع اصلی تقسیم می‌شود:
- تست کیفی خون بارداری (Qualitative)
- تست کمی خون بارداری (Quantitative)
۱. آزمایش خون بارداری کیفی
در تست‌های خون کیفی بارداری، مانند آزمایش‌های ادرار بارداری و تست‌های خانگی، نتیجه به‌صورت مثبت یا منفی اعلام می‌شود. نکته مثبت این روش نسبت به آزمایش‌های دیگر این است که می‌تواند هورمون بارداری را در مراحل اولیه‌تر تشخیص دهد.
۲. آزمایش خون بارداری کمی یا بتا
آزمایش خون بارداری نوع کمی، که به آن آزمایش بتا نیز گفته می‌شود، قادر است مقدار دقیق هورمون hCG در هر لیتر خون را اندازه‌گیری کند؛ عدد حاصل را به عنوان «عدد بتا» می‌شناسیم. این نتیجه، اطلاعات بیشتری درباره وضعیت سلامت شما و جنین در اختیار پزشک قرار می‌دهد. از دیگر مزایای این روش، توانایی تشخیص حتی مقادیر بسیار کم هورمون در خون است. پس از دریافت نتیجه، می‌توانید برای تفسیر آن از پزشک متخصص یا ماما راهنمایی بگیرید. در صورت نیاز، پزشک ممکن است این آزمایش را در بازه‌های زمانی مختلف تکرار کرده و تغییرات سطح هورمون را پیگیری کند.
تفاوت انواع آزمایش خون بارداری چیست؟
هر یک از این آزمایش‌ها ممکن است بسته به ماه بارداری و شرایط سلامتی فرد توسط پزشک توصیه شود. در جدول زیر به‌طور خلاصه تفاوت‌های بین آزمایش‌های خون بارداری کمی و کیفی توضیح داده شده است:
- تست‌های خون بارداری کیفی:
این آزمایش‌ها تنها برای تشخیص وجود بارداری طراحی شده‌اند. - تست‌های خون بارداری کمی:
علاوه بر تشخیص بارداری، این تست‌ها مقدار دقیق هورمون hCG و تغییرات آن را اندازه‌گیری می‌کنند.
آمادگی‌های قبل از آزمایش خون بارداری
با توجه به اینکه بسیاری از آزمایش‌های تشخیصی نیازمند ناشتا بودن هستند، ممکن است برایتان پیش آید که بپرسید: «آیا برای تست خون بارداری هم باید ناشتا باشم؟» پاسخ این است که برای آزمایش خون بارداری نیازی به ناشتا بودن نیست؛ می‌توانید در هر ساعتی از روز این آزمایش را انجام دهید، فارغ از آنکه ناشتا باشید یا نباشید.
تنها نکته مهم این است که از مصرف مکمل‌های حاوی بیوتین (ویتامین B7) به مدت ۲۴ تا ۴۸ ساعت قبل از روز آزمایش خودداری کنید. زیرا این ویتامین ممکن است باعث تداخل در نتایج آزمایش خون بارداری شود و به منفی‌شدن کاذب آن بینجامد.
برای دریافت توضیحات کامل‌تر و مشاوره تخصصی در مورد آزمایش خون بارداری و همچنین سایر سوالات مرتبط با سلامت زنان و زایمان، می‌توانید از طریق واتساپ با دکتر فاطمه صالحی در ارتباط باشید. دکتر صالحی با بیش از ۱۵ سال تجربه در حوزه زنان، زایمان و پریناتولوژی (طب مادر و جنین)، آماده ارائه راهنمایی‌های دقیق و علمی در این زمینه هستند. ارتباط با ایشان از طریق واتساپ این امکان را فراهم می‌کند تا در سریع‌ترین زمان ممکن، پاسخ سوالات خود را دریافت کنید و از توصیه‌های یک متخصص برجسته بهره‌مند شوید. برای اطلاعات بیشتر و دریافت مشاوره، لطفاً از طریق شماره واتساپ مطب با دکتر صالحی تماس حاصل فرمایید.
نحوه انجام آزمایش بتا
نحوه انجام آزمایش خون بارداری به صورت زیر است:
- ابتدا به آزمایشگاه مراجعه کرده و درخواست انجام آزمایش بتا را مطرح می‌کنید.
- سپس روی صندلی می‌نشینید و آرنج خود را بر روی دسته صندلی قرار می‌دهید.
- مسئول آزمایشگاه با استفاده از سرنگ، مقداری خون از رگ بازوی شما نمونه‌برداری کرده و در یک لوله آزمایشگاهی جمع‌آوری می‌کند.
- پس از اتمام فرآیند خون‌گیری، زمان مراجعه مجدد و دریافت نتیجه آزمایش به شما اعلام می‌شود.
- در نهایت، جهت اطمینان بیشتر، خواندن و تفسیر نتایج آزمایش بتا به پزشک واگذار می‌شود.
نحوه خواندن و تفسیر آزمایش خون بارداری
در آزمایش خون کیفی بارداری، نتیجه به صورت مثبت یا منفی اعلام می‌شود، در حالی که آزمایش بتا مقدار دقیق هورمون hCG (هورمون حاملگی) را گزارش می‌کند. به طور معمول، عدد بتا بالای ۲۵ نشان‌دهنده حاملگی است؛ بنابراین، عدد گزارش شده در این آزمایش نمایانگر میزان هورمون hCG در بدن شماست.
اگر بارداری به‌طور طبیعی پیش برود، نتایج آزمایش بتا نشان‌دهنده رشد سریع hCG در سه‌ماهه اول است و سپس از حدود هفته ۱۰ سرعت رشد آن کاهش می‌یابد. از حدود هفته ۱۶ به بعد، سطح hCG ثابت می‌ماند تا پایان بارداری.
حداقل میزان hCG برای مثبت شدن آزمایش خون بارداری چقدر است؟
بر اساس یک قاعده کلی:
- اگر سطح هورمون hCG در آزمایش خون کمتر از ۵ واحد بین‌المللی در هر میلی‌لیتر (mIU/mL) باشد، نتیجه آزمایش بارداری منفی در نظر گرفته می‌شود.
- اگر این مقدار بالاتر از ۲۵ باشد، نشان‌دهنده بارداری مثبت است.
- مقادیر بین ۶ تا ۲۴ در محدوده‌ای قرار می‌گیرند که به آن “ناحیه خاکستری” گفته می‌شود. در این موارد، برای تأیید یا رد بارداری، نیاز به تکرار آزمایش در زمان دیگری وجود دارد.
مقدار عدد بتا بیش از حد طبیعی به چه معنی است؟
بالا بودن سطح هورمون hCG معمولاً نشانه‌ای از یک بارداری سالم است و در بسیاری از موارد جای نگرانی ندارد؛ گاهی تنها دلیل آن اشتباه در محاسبه زمان لانه‌گزینی یا سن بارداری است. با این حال، اگر میزان hCG بیشتر از حد طبیعی باشد، ممکن است به یکی از شرایط زیر اشاره داشته باشد:
- بارداری چندقلویی؛
- بروز حاملگی مولار (بیماری نادر ناشی از رشد غیرطبیعی جفت)؛
- وجود تومورهای خوش‌خیم در رحم؛
- سرطان تخمدان یا دیگر سرطان‌های مرتبط؛
- عفونت یا توده‌های بدخیم در رحم.
در چنین شرایطی، بررسی‌های تکمیلی توسط پزشک برای تشخیص دقیق ضرورت دارد.
مقدار عدد بتا کمتر از حد طبیعی در آزمایش خون بارداری چه نشانه‌ای دارد؟
پایین بودن سطح هورمون hCG نسبت به محدوده طبیعی در دوران بارداری می‌تواند نگران‌کننده باشد و ممکن است نشانه‌ای از یکی از شرایط زیر باشد:
- بارداری خارج رحمی (زمانی که جنین در خارج از رحم لانه‌گزینی می‌کند)؛
- حاملگی پوچ (تخمک بارور شده بدون رشد جنین)؛
- سقط ناقص یا کامل؛
- مرگ جنین در رحم.
در صورت مشاهده hCG پایین‌تر از حد انتظار، پزشک معمولاً آزمایش را در فاصله زمانی کوتاه تکرار می‌کند و در صورت نیاز، سونوگرافی یا سایر بررسی‌های بالینی برای ارزیابی وضعیت بارداری انجام می‌دهد.
دقت آزمایش خون بارداری چقدر است؟
دقت آزمایش خون بارداری حدود ۹۹ درصد است، به همین دلیل یکی از مطمئن‌ترین روش‌ها برای تشخیص بارداری محسوب می‌شود. این آزمایش قادر است حتی مقادیر بسیار پایین هورمون hCG را نیز شناسایی کند. با این حال، در برخی شرایط خاص ممکن است نتیجه آزمایش کاملاً دقیق نباشد و نتایج مثبت کاذب یا منفی کاذب دیده شود.
مثبت کاذب یعنی نتیجه آزمایش نشان‌دهنده بارداری باشد، در حالی که بارداری وجود ندارد.
منفی کاذب نیز به این معناست که آزمایش بارداری را نشان ندهد، در حالی که فرد در واقع باردار است.
عوامل مختلفی مانند مصرف برخی داروها، انجام آزمایش در زمان نامناسب یا وجود برخی شرایط پزشکی خاص می‌توانند بر نتیجه آزمایش تأثیر بگذارند. به همین دلیل، تفسیر نتایج باید حتماً زیر نظر پزشک انجام شود.
نتیجه منفی کاذب آزمایش خون بارداری چیست؟
منفی کاذب در آزمایش خون بارداری به این معناست که فرد باردار است، اما نتیجه آزمایش به‌اشتباه منفی گزارش می‌شود. این اتفاق معمولاً زمانی رخ می‌دهد که آزمایش خیلی زود انجام شده باشد و سطح هورمون hCG هنوز آن‌قدر بالا نرفته باشد که توسط تست قابل شناسایی باشد. معمولاً از روز ۹ تا ۱۴ پس از لقاح به بعد، احتمال وقوع منفی کاذب بسیار کاهش می‌یابد.
یکی دیگر از دلایل نادر برای منفی شدن کاذب تست، بیماری خاصی به نام بیماری تروفوبلاستیک بارداری است. در این وضعیت، سلول‌هایی که معمولاً جفت را تشکیل می‌دهند به‌صورت غیرطبیعی رشد می‌کنند و ممکن است توده‌هایی (اغلب خوش‌خیم) در رحم ایجاد کنند. این بیماری می‌تواند بر سطح هورمون hCG و نحوه تشخیص آن در آزمایش تأثیر بگذارد.
نتیجه مثبت کاذب آزمایش خون بارداری چیست؟
نتیجه مثبت کاذب در آزمایش خون بارداری زمانی رخ می‌دهد که نتیجه تست نشان‌دهنده بارداری باشد، اما در واقع فرد باردار نیست. گرچه این اتفاق به‌ندرت می‌افتد، اما برخی شرایط و عوامل می‌توانند موجب آن شوند.
عوامل مؤثر در بروز مثبت کاذب شامل موارد زیر هستند:
- مصرف داروهایی که حاوی هورمون hCG هستند (مانند داروهای مورد استفاده در درمان ناباروری)؛
- بارداری شیمیایی، که در آن تخمک بارور می‌شود اما به دیواره رحم نمی‌چسبد؛
- دریافت خون یا پلاسما از فردی که hCG در خون او وجود داشته است؛
- انجام تست مدت کوتاهی پس از سقط یا زایمان؛
- مصرف داروهای دوپینگ یا مکمل‌هایی برای کاهش وزن حاوی hCG؛
- ابتلا به کمبود یا نقص ایمنی مرتبط با آنتی‌بادی IgA؛
- مشکلات کلیوی؛
- برخی سرطان‌ها یا تومورهای نادر؛
- بیماری‌های خودایمنی مانند آرتریت روماتوئید.
برخی از داروهایی که ممکن است باعث بروز مثبت کاذب در تست خون بارداری شوند، عبارت‌اند از:
- داروهای حاوی hCG مانند: نوارل، پرگنیل، اویدرل، پروفاسی؛
- داروهای ضد اضطراب مانند: دیازپام (والیوم)، آلپرازولام (زاناکس)؛
- داروهای ضد روان‌پریشی مانند: کلوزاپین، کلورپرومازین؛
- داروهای ضد تشنج مانند: فنوباربیتال؛
- داروهای مورد استفاده در درمان پارکینسون؛
- داروهای ادرارآور مثل: فروزماید؛
- آنتی‌هیستامین‌ها؛
- متادون.
در صورت مثبت شدن غیرمنتظره نتیجه آزمایش، مشورت با پزشک برای بررسی دقیق‌تر دلایل احتمالی ضروری است.
آزمایش بتا برای چه مواردی کاربرد دارد؟
در شرایط معمول، تست‌های خانگی و آزمایش ادرار برای تشخیص بارداری ساده، سریع و نسبتاً دقیق هستند. اما گاهی اوقات پزشک برای اطمینان بیشتر یا بررسی‌های دقیق‌تر، آزمایش خون بارداری را تجویز می‌کند. این نوع آزمایش به‌ویژه زمانی کاربرد دارد که نیاز به اندازه‌گیری دقیق هورمون hCG وجود داشته باشد.
برخی از موقعیت‌هایی که ممکن است نیاز به آزمایش خون بارداری باشد عبارت‌اند از:
- تعیین دقیق سن جنین؛
- تأخیر در قاعدگی همراه با منفی بودن تست ادرار یا تست خانگی؛
- ارزیابی وضعیت بانوانی که در حال طی دوره درمان ناباروری هستند؛
- شک به سقط جنین یا بارداری چندقلویی؛
- بررسی احتمال بارداری خارج از رحم؛
- انجام غربالگری‌های دوران بارداری مانند غربالگری سندرم داون؛
- ارزیابی بارداری‌های پرخطر (مانند بارداری در سنین بالا، مصرف مواد مخدر، فشار خون بالا، دیابت، یا سابقه سقط)؛
- نیاز فوری به تشخیص بارداری، به عنوان مثال در مواردی که فرد تحت درمان با داروهای خاص یا شیمی‌درمانی است یا شرایطی دارد که تشخیص سریع بارداری اهمیت حیاتی دارد.
در این موارد، آزمایش خون نه تنها بارداری را با دقت بیشتری مشخص می‌کند، بلکه به پزشک اجازه می‌دهد روند رشد و سلامت بارداری را نیز از نزدیک پیگیری کند.
تفاوت آزمایش خون و ادرار بارداری
آزمایش خون بارداری معمولاً می‌تواند دو تا سه روز زودتر از آزمایش ادرار بارداری را تشخیص دهد و اطلاعات دقیق‌تری را در اختیار پزشک قرار دهد. دلیل این دقت بالا آن است که در آزمایش خون حتی مقادیر بسیار کم هورمون hCG هم قابل شناسایی است، در حالی که برای تشخیص این هورمون در ادرار، باید غلظت آن به حد مشخصی برسد تا نتیجه تست مثبت شود.
آزمایش خون از چه وقت بارداری را نشان می‌دهد؟
آزمایش خون بارداری معمولاً می‌تواند حدود ۱۰ روز پس از لانه‌گزینی (که معمولاً ۶ تا ۸ روز پس از تخمک‌گذاری اتفاق می‌افتد) بارداری را تشخیص دهد. به‌عبارت دیگر، این آزمایش حتی یکی دو روز پیش از موعد پریود نیز ممکن است بارداری را نشان دهد. این ویژگی باعث می‌شود آزمایش خون نسبت به تست‌های ادراری، دقت و حساسیت بیشتری در تشخیص زودهنگام بارداری داشته باشد.
آزمایش خون بارداری چقدر دقیق است؟
آزمایش خون‌ام منفی شده؛ آیا ممکن است باردار باشم؟
آیا برای آزمایش بارداری خون، نسخه پزشک لازم است؟
آیا ممکن است نتیجه تست خون بارداری مثبت شود، اما باردار نباشم؟
علت بالا رفتن بتا بدون حاملگی چیست؟
کاربرد آزمایش بتا برای مردان چیست؟
چرا آزمایش خون بارداری باید دو روز بعد تکرار شود؟
علت اینکه بتا منفی است ولی باردارم چیست؟
آیا برای آزمایش خون بارداری باید ناشتا بود؟
بالا بودن عدد بتا در بارداری نشانه چیست؟
پایین بودن عدد بتا در بارداری نشانه چیست؟
روزهای کاری کلینیک دکتر فاطمه صالحی
کلام آخر
در این مقاله از دکتر فاطمه صالحی بهترین متخصص زنان و زایمان در تهران، تمام نکات مهم و ضروری درباره آزمایش خون بارداری یا همان آزمایش بتا را با شما مرور کردیم. همان‌طور که اشاره شد، این تست بیشتر در شرایط خاص و با نظر پزشک انجام می‌شود و تفسیر نتایج آن نیز نیاز به دقت و تخصص دارد. بنابراین، بهتر است نتیجه آزمایش را به پزشک نشان دهید تا دقیق‌تر بررسی شود.
در پایان، حفاظت از سلامت زنان و جنین‌ها برای من به عنوان یک پزشک جراح متخصص زنان و زایمان، یک تعهد عظیم محسوب می‌شود. هدف من ایجاد تجربه‌های ایمن و مطمئن برای هر زن باردار و خانواده‌اش است. در این مسیر، با اطمینان و اعتماد متقابل، هر روز به نقش جذاب و حیاتی که برای سلامت و خوشبختی زنان و خانواده‌ها ایفا می‌کنم، پیش می‌روم. اگر سوال یا نگرانی دارید، همیشه در دسترس هستم تا شما را راهنمایی کنم و حمایت کنم.
